Бертальт Брэхт - На шалях праўды

У «Свэндбаргскіх вершах» (назва зборніка паходзіць ад назвы мясціны паблізу Капенгагена ў Даніі, дзе Брэхт жыў з 1933 па 1938 год) побач з традыцыйнымі для тагачаснай творчасці Брэхта формамі рыфмаванага верша, а таксама вялікага аб’ёмам свабоднага верша сустракаюцца зусім невялічкія, у некалькі радкоў, паэтычныя творы, адметныя сваёй філасафічнай напружанасцю. Гэта — вынік Брэхтавага захаплення класічнай кітайскай філасофіяй і паэзіяй (Ду Фу, Лі Бо). Мабілізуючы ўсе сродкі сэнсавага выяўлення, Брэхт уводзіць у гэты верш і пэўныя асаблівасці вуснай гаворкі. Найчасцей ён будзе вяртацца да гэтай формы верша пазней — у 40-я і 50-я гады (яскравы прыклад — «Букаўскія элегіі»).

З лета 1941 па восень 1947 года Брэхт жыве ў Санта-Моніка (ЗША), гарадку славутага кінаканцэрна-гіганта Галівуда. Сваё стаўленне да вымушанай працы ў ім паэт сцісла і трапна выказаў у чатырох радках верша «Галівуд»... Але галоўная тэма творчасці Брэхта па-ранейшаму — змаганне з фашызмам. Пра гэта — новыя п’есы: «Кар’ера Артура Уі, якую можна было б прадухіліць», «Швэйк у другой сусветнай вайне», шмат якія вершы...

Нарэшце «тысячагадовы рэйх» бясслаўна сканаў. Паўстаюць новыя надзённыя пытанні. Неўзабаве пасля амерыканскай бамбардзіроўкі Хірасімы і Нагасакі Брэхт перарабляе сваю п’есу «Жыццё Галілея», і ў ёй пачынае яшчэ больш выразна гучаць тэма адказнасці вучонага перад чалавецтвам. Недабітыя фашысты спрабуюць падымаць галовы ў заходняй частцы Германіі, на Брэхтавай радзіме, і паэт адгукаецца з’едлівым вершам-памфлетам «Анахранічнае шэсце, або Вольнасць і democracy». Што такое гэтая амерыканская democracy, ён мае магчымасць пераканацца яшчэ раз, калі 30 кастрычніка 1947 года яго выклікаюць на допыт у макартысцкі «Камітэт па пытаннях антыамерыканскай дзейнасці» кангрэсу ЗША. Брэхту, у адрозненне ад некаторых ягоных амерыканскіх калегаў, шанцуе: ён пазбягае турмы. А літаральна на другі дзень пасля допыту ён назаўсёды пакідае Амерыку. Каля года Брэхт жыве ў Хэрмсбергу, недалёка ад Цюрыха (Швейцарыя), а 23 кастрычніка 1948 г. яго чакае ўрачыстая сустрэча ў Берліне. Тут неўзабаве ён атрымлівае магчымасць працаваць самастойна з тэатрам «Берлінэр ансамбль» і, гэткім чынам, ажыццявіць сваю даўнюю мару — стварыць новы, эпічны тэатр. У гэты час не забываецца Брэхт і на вершы. Песні, у якіх услаўляецца адраджэнне роднай краіны, творы для дзяцей, лірыка кахання — вось некаторыя тэмы і жанры тагачаснай паэзіі Брэхта. У ГДР ён вядзе і актыўную грамадскую дзейнасць: яго абіраюць прэзідэнтам агульнагерманскага ПЕН-цэптра, віцэ-прэзідэнтам Акадэміі мастацтваў ГДР. Брэхт рашуча выступае супраць вузкалобых дагматыкаў ад мастацтва, якія імкнуцца на свой капыл перайначыць марксісцкія прынцыпы культурнай палітыкі сацыялістычнай дзяржавы. Калі ж рэакцыйная заходняя прэса падымае лямант, патаемна спадзеючыся завабіць у свой лагер літаратара з сусветным імем,— Брэхт з годнасцю адказвае гэтым «абаронцам свабоды творчасці»: «У мяне мае перакананні не з-за таго, што я тут. Я тут якраз таму, што ў мяне такія перакананні».

Як і раней, Брэхт аддае шмат сілы нястомнай барацьбе за мір, змаганню супраць пагрозы новай сусветнай вайны. У 1954 г. яго ўшаноўваюць Міжнароднай Ленінскай прэміяй «За ўмацаванне міру паміж народамі».

Ён напружана працуе над новымі творамі: за час жыцця ў ГДР з’яўляюцца п’есы «Дні Камуны», «Турандот, або Кангрэс ачышчальнікаў», апавяданні, вершы, працы па тэорыі тэатра. «Берлінэр ансамбль», дзе побач з ім працуюць ягоныя старыя сябры і паплечнікі Эрнст Буш, Гэлена Вайгель, Эрвін Гешонэк і іншыя, набывае сусветную вядомасць.

Вершы Брэхта гэтай пары вылучаюцца сваёй філасафічнасцю; яны прасякнутыя глыбокай жыццёвай мудрасцю...

Ён памёр 14 жніўня 1956 года, праз некалькі дзён пасля рэпетыцыі новага варыянта спектакля, куды Брэхт пайшоў, не паправіўшыся як след пасля хваробы. Яго магіла — у Берліне, на могілках Даратэен-фрыдгоф, побач з магіламі славутых філосафаў Гегеля і Фіхтэ.

Паэзія Брэхта шмат у чым незвычайная. Ён быў ворагам «імглістасцей», «паўзмроку», няяснасці контураў і паняццяў у вершах. Відавочныя прыкметы яго стылю — энергічны лаканізм мовы, вострая крытычная думка, наўмысная і часам грубая простасць выказванняў. Шмат якія з Брэхтавых вершаў могуць каму-кольвечы падацца жорсткімі і нават бязлітаснымі. Але яны бязлітасныя не да людзей, якіх Брэхт глыбока і шчыра любіў і заклікаў быць дружалюбнымі адзін да аднаго. Яны бязлітасныя да таго жыццёвага ладу, які спараджае абыякавасць і вераломнасць у дачыненнях паміж людзьмі.