Бертальт Брэхт - На шалях праўды

Малады драматург Берт Брэхт (так ён падпісваецца пад першымі сваімі творамі) становіцца вядомы ўжо ў пачатку 20-х гадоў. За п’есу «Біццё барабанаў уначы» ён у 1922 г. атрымлівае прэстыжную літаратурную прэмію імя Генрыха Клейста. Поспех маюць таксама «Вааль» і «У гушчэчы гарадоў». У гэты самы час (1918—1922 гг.) ствараецца і першы зборнік паэзіі, але выходзіць ён толькі ў 1927 годзе пад назваю «Хатнія казані Бертальта Брэхта». Імя Брэхта-паэта адразу ж пачынае згадвацца побач з імёнамі найлепшых тагачасных паэтаў Германіі. «Хатнія казані» — гэта своеасаблівыя пародыі на царкоўныя псалмы і харалы, на маралізатарскія «гарадскія рамансы» з рэпертуару вулічных спевакоў і шарманшчыкаў. Чытаюцца гэтыя «балады», «рамансы», «хронікі» як знарок наіўныя ці аголена-цынічныя аповяды пра крымінальных злачынцаў, распуснікаў, прастытутак. Выснова, якую робіць цынічны, але, разам з тым, шчыры і дзёрзкі лірычны герой вершаў,— не надта аптымістычная: прырода бароніць ліха, на зямлі паўсюль — вецер і халады, і нялёгка тут згледзець, ці дружалюбны гэты свет, бо чалавеку ў ім не дужа ўтульна... Але герой гэты не заўсёды мірыцца з тым. У «Хатніх казанях» усё больш рашуча прабівае сабе дарогу думка, што ўвогуле чалавек такі, якім яго робяць жыццёвыя ўмовы, што мараль не можа быць чымсьці адвечным ці нязменным, што крымінальны злачынец і рэспектабельны буржуа — гэта амаль тое самае. У 1928 г. адбываецца прэм’ера «Трохграшовай оперы» — п’есы, якая прыносіць Брэхту сапраўды сусветную вядомасць. Зонгі з «Трохграшовай оперы», выступаючы ў п’есе своеасаблівымі зваротамі да публікі, нечакана памнажаюць выніковасць усяго дзеяння, дапамагаюць ствараць эфект ачужэння — стрыжань Брэхтавай канцэпцыі «эпічнага тэатра». Танальнасць і тэмы гэтых зонгаў вельмі падобныя да танальнасці і тэм вершаў з «Хатніх казаняў». Але апошні верш «Пра беднага Б. Б.» — гэта і пэўны масток да новага паэтычнага зборніка, які Брэхт стварае ў другой палове 20-х гадоў і які друкуецца ў 1930 годзе толькі часткова, пад пазвай «З хрэстаматыі для жыхароў гарадоў». Усе творы гэтай кнігі напісаны свабодным вершам — «вершам без рыфмаў і рэгулярнага рытму», тэарэтычнае абгрунтаванне якога паэт зробіць пазней. Менавіта ў вершах гэтай кнігі побач з матывамі самотнасці, падзеленасці людзей у вялікім горадзе на поўны голас гучаць матывы пратэсту, а светаўспрыманне аўтара выглядае акрэслена марксісцкім. Гэта не выпадкова. Другая палова 20-х гадоў — перыяд сталення творчага метаду Брэхта. Ранейшыя сацыял-анархісцкія элементы ў яго светапоглядзе неслі з сабою ўплыў пэўных экспрэсіянісцкіх тэндэнцый. Але вывучэнне марксізму (наведванне Марксісцкай рабочай школы, самастойнае штудыраванне «Капітала» Маркса) робіць з Брэхта перакананага прыхільніка метаду сацыялістычнага рэалізму. Фарміруецца крэда Брэхта-паэта. У 1926 г. ён піша: «Лірыка — гэта, безумоўна, адна з тых з’яў, якія ацэньваюцца адпаведна іх спажывецкай вартасці — інакш кажучы, адпаведна карысці, якую яны прыносяць... Мінулая эпоха ім- і экспрэсіянізму (ці то «кніжнага мастацтва», канец якога блізкі) стварала вершы, змест якіх складаўся з вабных віньетак і з прыемных сваім пахам слоў. Яны былі занадта далёкія ад свайго першапачатковага прызначэння: паведамляць думкі альбо карысныя нават іншым меркаванні». Гэтага свайго крэда Брэхт цвёрда трымаецца ва ўсёй сваёй творчасці 30-х гадоў. Прыгадайма тут і п’есы «Узлёт і заняпад горада Махагоні», «Мерапрыемства», «Маці», «Святая Ёганна разніц», «Круглагаловыя і вострагаловыя», «Вінтоўкі пані Карар», «Матухна Кураж і яе дзеці», першы варыянт «Жыцця Галілея»... Ці празаічныя творы:

«Трохграшовы раман», «Гешэфты пана Юлія Цэзара»...

Ідэі «эпічнага тэатра» ці «драматычнага рамана» Брэхта маюць лагічны працяг у яго «малой» паэзіі. Між тым палітычная сітуацыя не вельмі спрыяе пісанню вершаў: той, каго паэт у сваіх творах пагардліва называе «маляром», прыходзіць да ўлады на Брэхтавай радзіме. Разам з жонкай, вядомай актрысай Гэленай Вайгель, і дзецьмі Брэхт пакідае Германію больш як на пятнаццаць гадоў. Чэхаславакія, Аўстрыя, Швейцарыя, Данія, Фінляндыя, Швецыя, СССР, Злучаныя Штаты — гэтак вядуць яго дарогі, пуцявіны палітычнага эмігранта. I два наступныя зборнікі паэзіі выходзяць за мяжой: «Песні, вершы, хары» — у Парыжы (1934 г.), а «Свэндбаргскія вершы» — у Лондане (1939 г.). У іх, гэтых кнігах, аднак, змешчаны далёка не ўсе вершы, напісаныя Брэхтам на той час.

З 1936 года Брэхт — адзін з рэдактараў антыфашысцкага часопіса «Das Wort» («Слова»), які выходзіць у Маскве. Жывучы за межамі СССР, ён рэгулярна дасылае ў часопіс свае вершы, іншыя творы. Шмат якія з іх прызначаюцца для трансляцыі праз антыфашысцкую радыёстанцыю на Германію, таму ў іх — частыя паўтарэнні радкоў, доўгія рытмічныя адзінкі.