Анатоль Кудласевіч - Трынаццаць дзён (зборнік)

Чалавек стаяў і не мог адважыцца. Назад у цела не хацелася – там цесна, няўтульна і цяжка, там гэтак усё запаволена і замаруджана, а тут – усёмагутнасць, тут разуменне сутнасці рэчаў, сябе і сусвету… Вось толькі невядома, што ж там далей? Чаму на гэты крок патрэбна адважыцца? І як жа ісці мне цяпер па жыцці, пасля ўсяго ўбачанага, калі вярнуцца назад: буду ўсё ведаць, бо шмат бачыў… Буду ведаць, што мяне чакае заўтра, буду глядзець, як паволі насоўваецца злыбеда, і нават ведаць, колькі слёз прыйдзецца выплакаць. Буду ведаць, дзе чакае шчасце мяне. А ці ж шчасце гэта, калі ведаеш? Жыццё стане нейкім апраснелым і не цікавым.

– Не хвалюйся, калі ты збаішся зараз і выбераш пажыць яшчэ, ты забудзешся пра гэтую сустрэчу і ніколі не здагадаешся, што чакае цябе заўтра, і будзеш спасцігаць зямную мудрасць па крупіцах, радуючыся кожнаму адкрыццю, як звычайны чалавек. І радавацца будзеш кожнаму новаму дню. Гэта закон, мы не можам парушыць яго. Але ж помні, усё адно прыйдзецца стаяць перад выбарам, некалі трэба адважыцца пераступіць парог. Прыйдзеш да гэтага.

– Калі так, – адказаў чалавек, – дык навошта адкладваць на потым, днём раней, днём пазней, калі да гэтага ўсё адно мушу прыйсці, то давай ужо зараз. Неадкладна! Пайду далей, куды там трэба ісці? – здаецца, вырашыў нарэшце ён.

– Што ж, ты атрымаеш, што заслужыў. У цябе быў час… Я чакаю цябе. Да сустрэчы… – на гэтым словы-думкі Ярасвета абарваліся.

Ён знік. Растварыўся ў паветры, быццам і не было яго толькі што, быццам усё гэта зноў жа – толькі прымроілася чалавеку.

Чалавек агледзеўся. «Не, не мроя, не сон – вось жа цела маё, асобна ад мяне, і вось жа я: па-за целам!». Ён прыпомніў апошнія словы Ярасвета: «Я чакаю цябе… да сустрэчы», – значыць, трэба збірацца? І замітусіўся, заспяшаўся, нібы баючыся спазніцца некуды. «Ці нічога я не забыўся тут? – і раптам успомніў: – Маці! А як жа маці? Яна не перажыве маю смерць!».

«Гоп! – усвядоміў знянацку, што стаіць пасярод бацькоўскай спальні, і паспеў здзівіцца яшчэ: Як жа ўваходзіў сюды? Не помню, як адчыняў дзверы? Як зачыняў…».

Маці з бацькам ціха-мірна ляжалі ў ложку, быццам нічога і не здарылася. Сон быў глыбокі. Чадавек спрабуе дабудзіцца, дакрычацца да бацькоў: «Мамо! Мамо… уставай, мамо, чаго ты спіш? Я адыходжу. Мне трэба… Што ж вы не чуеце? Тато, Тато! Уставайце! Чаму ж вы спіцё?» – ледзь не плакаў ён ад крыўды: бацькі маўчалі. Голас, відаць, не даходзіў. І тут чалавек зрабіў яшчэ адно жахлівае адкрыццё: рука, якой спрабаваў растармашыць маці, свабодна праходзіла праз яе цела! Не сутыкалася з ім, а ўваходзіла, паглыблялася, нібы ў ваду. Зразумеў: сувязі няма!

Хай бы гэта было сном… Ён апошні раз паглядзеў на бацькоў і зноў падумаў пра сваё цела: «Я тут і я там?» – толькі захацелася пераканацца ў гэтым, яшчэ раз упэўніцца ў неверагодным, як тут жа апынуўся ў сваім пакоі. І новае адкрыццё ўразіла нечаканасцю: ён прайшоў у сваю спальню праз сцяну! Перанёсся сілаю думкі: не паспеў падумаць, з’явілася толькі жаданне яшчэ раз упэўніцца – і вось, калі ласка, ён ужо стаіць тут.

Цела нерухома ляжала на ранейшым месцы, магло падацца, што яно спіць. Чалавек прыгледзеўся: а ці ж дыхае ён? Цішыня.

«Мусіць, пара?» – успомніў чалавек свой абавязак. Прыўзняўся над целам, паглядзеў на яго зверху, прайшоў праз столь, дах і памкнуўся ўгару. Панясло, закруціла… Ён вінтом уразаўся ў неба. Замігцелі зоркі. Чорны, невядомы космас, як вялізная дагістарычная жывёліна, усмоктваў у сваё чэрава.

Хуткасць узрастала: кропачкі зор спачатку ператварыліся ў невялічкія працяжнікі, а потым расцягнуліся ў суцэльныя лініі.

Дзікі, драпежны космас, здавалася, рагатаў, патрасаючы сусветамі, над жменькай кволага жыцця. Таямнічыя варожыя стыхіі шкамуталі бедную душу, уцягвалі ў пякельныя беспрасветныя дзіры, да вар’яцтва раскручвалі ў чорных вірах… «Гібель! Куды мяне нясе? Трэба спыніцца! Не хачу! Затрымацца… Мне яшчэ трэба на зямлю, туды, дзе засталося цела. Не зараз, хоць на хвілінку пазней. Спакою хачу, хоць дзянёк яшчэ пабыць у зямным суладдзі, пад абаронай цела. Мне яшчэ трэба дажыць, выправіць свае памылкі, я ж ведаю цяпер, што такое памылка!

Адпакутаваць за грахі, навучыцца… можа, тады будзе інакш. Толькі не цяпер! Назад! Няхай гэта здарыцца потым, некалі потым… Пазней…».

Але затрымацца цяжка – паўсюль пустэча.

Чалавек сцяўся, скурчыўся, падабраў рукі пад жывот, сагнуўся ўсім целам да каленяў, нібы прыняў позу эмбрыёна, нібыта ён яшчэ ва ўлонні маці, не нарадзіўся… О Божа, рух запавольваецца! «Няўжо магчыма?» – варухнулася ў душы слабое спадзяванне; развярнуўся ў супрацьлеглым напрамку і толькі пачаў ліхаманкава шукаць выйсце назад – у імгненне вока апынуўся на зямлі, на ложку, у сваім целе.