Анатоль Кудласевіч - Трынаццаць дзён (зборнік)

Глядзіць на Ярасвета: «Ты. А хто ж яшчэ… Паглядзім-паглядзім, хто ты?» – смяецца той.

«Як добра, дзякую табе, ты вярнуў мяне дзяцінства», – радаваўся чалавек. «Я! Гэта я!!! Ха-ха-ха! – смяяўся ён, успамінаючы сваю першую няўмелую рыбалку. – Гэта я! Я!!» – заходзіўся ў захапленні і пазнаваў падзеі пазнейшага жыцця. Чалавеку было вельмі прыемна назіраць сваё жыццё з боку, яшчэ большай насалодай перапаўнялася душа, што разам з ім глядзіць на яго жыццё высокая духоўная асоба. Чалавек заўважыў, што Ярасвет з найвялікшай радасцю ўспрымае яго добрыя ўчынкі. Хацелася, каб добрага ў жыцці было як мага больш. Вось чалавек у жменьцы нясе дзясятак трускавак для маці, не з’еў сам, як астатнія хлопцы, а нясе ажно за шэсць кіламетраў (ёй будзе прыемны такі клопат). «Глядзі, глядзі, які я ўдзячны! Бачыш, які добры?!» – быццам крычыць чалавек Ярасвету». Ён не думаў, што гэтыя даўно забытыя трускаўкі пададуцца такімі значнымі, што могуць прынесці столькі насалоды, што за ягадамі стаіць нешта большае: гэта ўжо учынак! «Глядзі, глядзі, які я міласэрны, якое ў мяне добрае сэрца, як шкадую галубка! Ты бачыш, я плачу над жывой істотай? А вось тут, глядзі, незнаёмай бабульцы памагаю сумкі несці… Як добра, што я гэта зрабіў тады, цяпер – такая радасць ад гэтага. А спачатку да таго ж сорамна было падыйсці і ўзяць тыя сумкі, і як перасцерагаўся, каб не ўгледзеў хто-небудзь з сяброў – і не падняў на смех, яшчэ, чаго добрага, цімураўцам пацвельваць будуць…».

Але што гэта… «Няўжо? – замірае чалавек. – Няўжо і гэта падгледзелі?». Ён сцяўся, схіляе галаву, каб далей не бачыць, – але позірк нельга адвесці, не прыкрыць вачэй – іх няма, і яны ёсць усюды. Несусветны сорам прабірае яго… О, ён усё аддаў бы, каб далей гэтае праклятае «кіно» не круцілася! Дарэмна – панарама няўмольна набліжаецца да яго ганебнай таямніцы – вунь там, за вуглом, ён і робіць гэта… Яму думалася тады, што ніхто на цэлым свеце не даведаецца, і вось жа… «Не хачу! Не хачу, каб ты глядзеў! – кідаецца чалавек да Ярасвета. – Гэта не я, я не такі! Не глядзі туды! Я ж тут, каля цябе, тут я сапраўдны!» – спрабуе чалавек адракчыся ад сваіх учынкаў: адракчыся ад самога сябе.

– Гэта дрэнна! І ты ведаў пра тое, яшчэ тады, калі рабіў. Але горш дрэнна не тое, што ты ўсё ж такі не вытрымаў, паспрабаваў, а тое, што адмаўляешся ад відавочнага. Гэта толькі кветачкі, глядзі, глядзі далей, што робіш ты! Вось дзе сапраўдны грэх, бачыш, які ты?

– Я гэтага ніколі не рабіў, – гаворыць чалавек, бо дакладна ведае, што не падманвае на гэты раз, – гэта няпраўда!

– Ну, у цябе ўсё яшчэ наперадзе! Гэта будзе, яшчэ паспееш зрабіць. Глядзі, глядзі, якім ты будзеш.

…Жыццёвая панарама скончылася нечакана, як і пачалася. Зрабілася ціха. Чалавек чакаў. Прагляд доўжыўся нейкае імгненне, не больш, хоць і прайшло ўсё жыццё – гэтае імгненне расцягнулася ў часе: столькі разнастайных пачуццяў, што, здавалася, ён па-новаму, яшчэ раз перажыў сваё жыццё.

Чалавек чакаў: чакаў вынікаў, магчыма, прысуду.

«…Што гэта было? Ты мне паказаў маё жыццё? Адкрыў, што было і што будзе пасля? Дзеля чаго? – баязліва пытаўся чалавек, спрабуючы высветліць, прадвызначыць вырак, адгадаць свой далейшы лёс. – Я дзесьці чуў, што ў момант смерці перад вачыма людзей праходзіць усё, перажытае імі. Для чаго ты мне паказаў усё гэта?».

– Таму, што гэта і ёсць смерць, – зразумеў чалавек адказ Ярасвета.

– Як? – застыў ён пытаннем. – Ты мяне заб’еш?

– Няўжо ты яшчэ не зразумеў, што памёр ужо? – адказаў Ярасвет. – Хоць… яшчэ і можаш жыць, вядома, калі моцна захочаш. Але ж ты бачыў, якім будзеш.

– Я не хачу паміраць так нечакана! – запратэставаў чалавек. – Я хачу яшчэ жыць! Хачу прывычнага.

– А навошта? І дзеля чаго? Каб стаць яшчэ горшым, чым ты ёсць зараз? Ты ж бачыў, што будзе далей. І запомні: смерць заўсёды будзе нечаканасцю. І табе ўсё будзе мала і мала, і заўсёды будзеш прасіць адтэрміноўкі і не нажывешся ніколі, не надыхаешся… І чым болей будзеш жыць, тым цяжэй табе будзе, тым больш пачнеш загрузаць у пазыкі, якія трэба сплочваць… тым цяжэй табе будзе потым адарвацца ад свайго свету… і гэтага не мінеш. І зноў будзеш стаяць перада мною, перад выбарам далейшага, і зноў будзеш прасіцца. Трэба адважыцца! Адзін раз, пасля будзе лягчэй. Усё адно не пазбегнеш выбару: днём раней, днём пазней – але гэта нічога не зменіць, да гэтага прыйдзеш! Сёння ты малады, моцны, а пасля…

– Няўжо, няўжо я нічагуткі не змагу выправіць у тым, што ты мне паказаў?

– Рэдка каму ўдаецца паправіць штосьці ў тым, што павінна адбыцца… Хоць… Усё можа быць. Ты вольны ў выбары і зараз, і потым у жыцці.