Невядома - Быць (або ня быць) сярэднеэўрапейцам [сучаснае польскае мысьленьне]

Ной быў лісьліўцам бязь меры. Калі настаўнік, аб якім з пэўных крыніц вядома, што ён надзвычай гняўлівы, зайздросьлівы, помсьлівы і схільны да злосьці, кідае перуны на ўсю клясу і толькі аднаго вучня абсыпае пахваламі, можна бязь цяжкасьці здагадацца, якіх памераў сягала прыслужніцкая лісьлівасьць такога прывілеяванага гадунца. Але і Ной меў іскру сумленьня ў сэрцы. Дакуль таргі з Госпадам канчаліся толькі крыкам і пагрозамі, ён убіваўся ў яго ласку, дагаджаў яму і лісьлівіў. Але ўрэшце ён убачыў, што справа набывае небясьпечны абарот — гаворка ішла ўжо аб жыцьці чалавецтва. Ной доўга разважаў над сваёй сытуацыяй: з аднаго боку, элемэнтарная чалавечая салідарнасьць не дазваляла яму адрывацца ад сваіх братоў і сясьцёр, якім пагражала выгубленьне, і карыстацца апекай якраз таго тырана, які нішчыць усю радзіну і сяброў. «Сумленны чалавек, — гаварыў ён сабе, — у гэтай сытуацыі павінен пайсьці разам з засуджанымі на сьмерць і падзяліць іх лёс, замест таго каб прымаць ласку ў таго, хто іх перасьлядуе. Калі нават яны былі вінаватыя, было б непрыстойна кідаць іх усіх у няшчасьці і ратаваць сваю шкуру. Нягледзячы на ўсё, — думаў ён, — я больш чалавек, чымся Бог, і мяне абавязвае чалавечая салідарнасьць. Але з другога боку — я цяпер адзіны шанец адраджэньня чалавецтва» . Бог выразна паказаў яму, што не плянуе пакінуць пасьля пагрому нікога, апрача яго і ягонай найбліжэйшай радзіны (за выключэньнем братоў і сясьцёр). «Калі я наважуся, — казаў сабе Ной, — на добраахвотную сьмерць у імя чалавечага братэрства, тым самым зьнішчыцца адзіная магчымасьць адраджэньня сьвету; а зь іншага боку, калі гэта не найлепей уладкаваны сьвет, то ці варта, каб ён існаваў» . Вось дылема Ноя — учыніць зраду або выклікаць канец сьвету. Ніхто яшчэ не ставіўся перад такім жудасным выбарам; ніводны чалавек не трапляў у такую сытуацыю, калі лёс чалавецтва сапраўды залежыць ад яго рашэньня, пры тым, што ацаліць чалавецтва ён можа толькі сваім маральным зьнеслаўленьнем. «Праўда, — меркаваў Ной, — калі я наважуся ўрэшце на сьмерць для захаваньня перад самім сабой свайго гонару — ніхто празь мяне ня будзе больш пакутаваць, бо было б бессэнсоўна казаць, што я прынясу крыўду сваім неіснуючым нашчадкам таму, што яны так і ня зьявяцца, і ў 1749 годзе ад стварэньня сьвету (такая дакладная дата патопу) ці, інакш, у 2011 годзе да нараджэньня Хрыста было б наіўна меркаваць, што я раблю нешта кепскае толькі таму, што ў 1957 годзе пасьля нараджэньня Хрыста, гэта значыць праз 3968 год, ня будзе нікога, хто б мог апавесьці аб маім геройстве. Таму, відаць, найлепей будзе паводзіць сябе прыстойна і адначасна пакончыць раз і назаўсёды з гэтай блага прадуманай авантурай. Але з другога боку — я не магу пазбыцца думкі, што існаваньне сьвету зьяўляецца нечым вартым, мэтай, якая сама зь сябе вартая намаганьняў; я ня ў стане гэтага абгрунтаваць, і ніякія рацыянальныя аргумэнты не прыходзяць мне да галавы, аднак гэтае перакананьне нагэтулькі ўкарэненае ўва мне, што я ня ведаю, як адмовіцца ад яго» .

Пасьля доўгіх ваганьняў Ной вырашыў, што возьме на сябе ганьбу татальнай зрады чалавецтву, калі толькі гэтым можна захаваць чалавецтва. У гэты час, пасьля доўгіх рэфлексіяў, ён быў ужо зусім іншым чалавекам. Ён пачаў саромецца былой лісьлівасьці і добра разумеў памылкі і пралікі таго жыцьця. Цяпер ён пачаў думаць шырэй: «Наколькі больш ахвотна я пагадзіўся б на ганьбу дзеля захаваньня сьвету, каб жа ня тое, што я захоўваю сьвет у сваёй уласнай асобе і атрымліваю карысьць ад свайго ўчынку. Бо ніхто ня дасьць мне веры, што я дзею зь іншых матываў, а не дзеля ратаваньня самога сябе — тым больш выходзячы з такой высокай грамадзкай думкі, якую я прышчапіў да сябе» . Пазыцыя Ноя сапраўды была гераічнай — ён згадзіўся паглыбіць сваю ганьбу сьвядома. Калі ён паведаміў братом і знаёмым аб сваім рашэньні, усе адвярнуліся ад яго з пагардай і падумалі, што Ной папросту застаўся такім, якім яго ведалі, — непапраўным лісьліўцам. Нікому не прыйшло да галавы, наколькі драматычным было яго рашэньне. Ной з пакорай вытрымаў гэта. Але вырашыў, што за гэта адпомсьціць Тырану — узгадуе сваіх дзяцей такім чынам, што ўжо пасьля некалькіх пакаленьняў усе бунты і закалоты папярэдняй эпохі зблякнуць у аччу дэспата перад новымі падзеямі, нашчадкі Ноя будуць бандай свавольных і непапраўных бунтаўнікоў, заўзятых блюзьнераў і стануць вечнай дакукай Валадару. Так і здарылася, хаця Ной ужо гэтага ня бачыў.