Невядома - Быць (або ня быць) сярэднеэўрапейцам [сучаснае польскае мысьленьне]

У трэцяй кнізе — «Dolinie pełnej losu» — абедзьве галоўныя лініі творчасьці Яновіча, акрэсьлім іх троху інакш, чымся дагэтуль, а менавіта: першую — як насьвятленьне драбніцаў сьвету імклівым здогадам і паэтычным словам, а другую — як парадкаваньне загубленага ў сьвеце пачуцьця супольнасьці шляхам дасьледаваньня яго гісторыі і пэрспэктываў, якое не абмяжоўваецца толькі слоўнай інтэрвэнцыяй у яго бытаваньне, дык вось, у «Dolinie pełnej losu» абедзьве гэтыя лініі зыходзяцца і пераплятаюцца. Да якога менавіта жанру належыць гэтая кніга — вызначыць даволі цяжка, як і досыць часта ў выпадку літаратурных гібрыдаў, якія выходзяць з-пад паслушэнства літаратурных дырэктываў якога-небудзь аднаго жанру, кіруючыся вышэйшым правам аўтарскай вернасьці сабе, сваім дазнаньням, роздумам, прыхамацям, свабодзе іх выяўленьня і спалучэньня ня толькі адвольным, але адважным і не патрабуючым у прынцыпе тлумачэньня чынам. Разьвітая аўтабіяграфія? Эсэ? Сацыялягічны запіс з элемэнтамі псыхааналітычнай інтраспэкцыі? (Апошняе прагучала надзвычай навукова, хаця ў «Dolinie pełnej losu» можна ўгледзець і гэткі зьмест, што, аднак, не адбіваецца ні ў якім разе ні на стылі, ні на прыродзе літаратурнай нарацыі.) У гэтай невялікай кнізе (134 старонак друку) сустракаюцца амаль усе фабулярныя рэаліі і звароты, вядомыя з дагэтулешняй творчасьці Яновіча (ад шаўцоў з Крынак і заваёвы «вялікага гораду Беластоку» паўзь юначыя эратычныя прыгоды да заблытанай праблематыкі рэвалюцыйных ці не рэвалюцыйных мэтамарфозаў ягонай «малой радзімы» , намэнклятурных кар’ер, змаганьня за нацыянальную ідэнтычнасьць, супраць выкараненьня і духовай пустэчы), узьнікае спакуса трактаваць яе як выніковы твор гэтага аўтара, але адначасна адчуваецца пэўны супраціў — бо, мабыць, зарана, ужо не на паўдарозе, але, тым ня менш, яшчэ далёка да яе канца — і таму ў гэтым можна ўбачыць прымерваньне да выніковага твору, глыбокае, паглядна напісанае, багатае, але ў якім няма адмаўленьня таго, што пасьля яго ня ўзьнікне нешта яшчэ глыбейшае, багацейшае, што і яго выкарыстае, як яно выкарыстоўвала столькі ранейшых запісаў (якія адначасна былі скончанымі, замкнёнымі, самадастатковымі тэкстамі).

«Dolina pełna losu» была напісана, як я мяркую, па-польску, бо я ня бачыў адзнакаў таго, што яна была перакладзена, а ў ёй ёсьць такія шакуючыя рашэньні, як дыялёгі, дзе адзін удзельнік (вясковы разумнік і «прагматык» ) гаворыць па-беларуску, а другі (інструктар партыі, камандзір акоўскага партызанскага аддзелу) — па-польску. Гэткі захад абгрунтаваны і прадстаўленай сытуацыяй, і стварэньнем гумарыстычнага эфэкту, які распружвае яе. Але хіба «малой радзімай» пісьменьніка ня ёсьць зямля, дзе гэткі дыялёг, не заўсёды сьмешны, адбываецца непазьбежна? Ажыцьцяўляе і ён яго сам з сабой — на абедзьвюх мовах.

* Віктар Варашыльскі— польскі пісьменьнік, культурны дзеяч, перакладнік. Ужо ў 1965 годзе атрымаў прэстыжную літаратурную прэмію «Nagroda im. Kościelskich» .

У апошнія гады свайго жыцьця цесна супрацоўнічаў з варшаўскім часопісам «Więź» , друкуючы ў ім «Zapiskі z kwartalnym opóźnieniem» , своеасаблівую творчую аўтабіяграфію, у якую ўвайшлі думкі і падзеі, а таксама хроніка палітычнага і культурнага жыцьця Польшчы пэрыяду ваеннага становішча, змрочных восемдзясятых гадоў і першых гадоў пасьля распаду сацыялістычнай сыстэмы.

Яго апошнія кнігі — «W dżungli wolności» , «Podmuch malowanego wiatru» (Wydawnictwo «Redakcja BIBLIOTEKI WIĘZI» ), «Pozwólcie nam się cieszyć» . Як перакладнік, у сярэдзіне 90-х падрыхтаваў да друку кнігі паэзіі Восіпа Мандэльштама на польскай мове ( «Poezje» , Osip Mandelsztam, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1997), а таксама Генадзя Айгі (Gennadij Ajgi: Tutaj. Eseje i wiersze. Wybór, przekład i posłowie Wiktor Woroszylski. Sejny: Fundacja «Pogranicze» , 1995). За гэтае выданьне Варашыльскі атрымаў прэмію за 1995 год часопісу «Literaturа na świecie» ў намінацыі «паэтычны пераклад» . У 1995 годзе ўклаў том паэзіі Ўладзіслава Бранеўскага (Władysław Broniewski. Wybór opracowań i szkicem o Poecie poprzedził Wiktor Woroszylski).

Тэкст перакладзены паводле аўтарскага рукапісу.

Студэнтам «Лётаючага ўнівэрсытэту» прысьвячаю

Дагэтуль няма належна апрацаванай гісторыі пасьляваеннай Польшчы. Шмат фактаў мы яшчэ і цяпер ня ведаем. Для пацьвярджэньня іншых не стае ймаверных крыніц. Да вялікай часткі існых матэрыялаў з розных прычын дасюль няма доступу. Шмат страчанага ўжо нельга вярнуць, бо матэрыялы гінуць або мэтаскіравана зьнішчаюцца. Гісторыкаў чакае вельмі цяжкая задача, якая з кожным годам стаецца ўсё цяжэйшай.