Невядома - Быць (або ня быць) сярэднеэўрапейцам [сучаснае польскае мысьленьне]

Мне даспадобы больш двусэнсоўнасьць аўтара «Пахвалы непасьлядоўнасьці» , чымся набожнасьць ці духоўнае сыбарыцтва шмат каго іншага. Мне быў бліжэйшым гэты горкі па сваім гучаньні крытыцызм і скептыцызм, чымся шэраг натхнёных, ці прагматычных, ці зусім інэртных сьветаглядных праграмаў (менавіта як праграм), хоць згаданы ўжо «сьвятарскі» вымер гэтай філязофіі пакінуў пэўную нездаволенасьць. Ён ня мог поўніцай замяніць больш «арганічных» , зычлівых пошукаў разуменьня сьвету, засяроджаных вакол нейкай цэнтральнай інтуіцыі. Тым больш філязофія «блазна» , якая высьмеяла гэты «сьвятарскі» вымер. Цяжка, аднак, не згадзіцца, што вялікі філёзаф жыве такой інтуіцыяй і дзякуючы яе выяўленьню трывала ўваходзіць у гісторыю. Спробы даакрэсьліць філязофскія сьветагляды, зробленыя са скептычнай інтэнцыяй, нікуды не прыводзяць. Бо заўсёды пасьля такога аналізу застаецца тое, што выкоўзваецца з дыскурсу. Калакоўскі, імкнучыся ў любой ролі сьветаглядна даакрэсьліцца, быццам забываецца, што вялікі філёзаф можа існаваць дзякуючы якраз пэўнай сытуацыі недаакрэсьленасьці і настойваньні на сваім выточным пытаньні.

Я некалі пачуў у радыёвым інтэрвію, што Калакоўскі зноў працуе над філязофіяй Яспэрса, таго, хто быў, бадай, апошнім абароньнікам катэгорыі «вялікі філёзаф» . Гэтая канфрантацыя двух выбітных мысьліцеляў можа прынесьці дадатныя вынікі, пры ўмове, аднак, што Калакоўскі сапраўды ўнікне ў інтэнцыі Яспэрса і не здаволіцца гульнёй па выпрабоўваньні дыскурсіўнай правільнасці «сыстэмы» . Некалі, пішучы аб Яспэрсавай канцэпцыі «вялікага філёзафа» , ён даў ёй адэкватную характарыстыку: «Для Яспэрса чалавечая веліч акрэсьліваецца адмысловай лучнасьцю з тым, што ён называе das Umgreifende, і таму з быцьцём, якое трансцэндуе кожнае паасобнае існаваньне, не даючы пазытыўна асэнсаваць яго як прадмет рэфлексіі, аднак для любой экзыстэнцыі яна ўяўляе сабой абсалютны антыпод, да якога імкнецца, хаця б нясьвядома, усялякі рух, прагны аўтэнтычнасьці» . Такім чынам, Калакоўскі выдатна ведае, у чым гэта палягае, але высоўвае засьцярогу, што такая думка спалучаецца з пэўнай канцэпцыяй філязофіі і далёка ня ўсе зьяўляюцца яе пасьлядоўнікамі. Катэгорыю «вялікі філёзаф» , на яго думку, ставіць пад сумнеў як гістарызм, так і ўсе канцэпцыі «навуковай філязофіі» (рэдукуючыя філязофію да правільна пабудаванай тэорыі).

<...>

Калакоўскі меў завядзёнку паўтараць, што філязофія ёсьць «асваеньнем сьвету» . Гэта, відаць, слушна для яе «сьвятарскага» вымеру, але ўжо са згаданай філязофіі блазна вынікала, што сьвет і чалавечая сапраўднасьць эфэктыўна кідаюць выклік гэткім намаганьням. З гэтага пункту гледжаньня філязофія можа азначаць вечнае «неасваеньне» сьвету, немагчымасьць пазбыцца непакояў і элімінаваць рызыку выбару. Тым самым тут зноў відаць трывалую каэкзыстэнцыю філязофіі як асваеньня і філязофіі як неасваеньня, відаць значэньне абодвух гэтых вязьмаў. З гэтай пэрспэктывы вымалёўваецца значэньне і трыюмф Царквы як найбольш жыцьцёвага і дзейснага спосабу асваеньня сьвету.

Думка Калакоўскага ня ёсьць, як мне думаецца, сьведчаньнем «канца філязофіі» ці, прынамсі, «канца рацыяналістычнай філязофіі» . Дыягназы розных канцоў, зломаў, радыкальных пераломаў зрабіліся ўжо вельмі банальнымі. Цяжка пры гэтым не заўважыць, што яны зазвычай падпарадкаваны выразна прагматычным мэтам, якія ставяць перад сабой аўтары такіх дыягназаў. Яны не вынікаюць з уніклівага аналізу гісторыі. Атаесамленьне рацыяналізму зь нейкай яго гістарычнай пэрсаніфікацыяй зьяўляецца вельмі небясьпечнай справай. Я бачу Калакоўскага хутчэй у традыцыі самааднаўляльнага, незьнішчальнага рацыяналізму, які здольны да абсорбцыі, але не адмаўляецца ад сваіх крытычных функцыяў. Таму на яго аснавасяжную апазыцыю містыцызму і скептыцызму я гляджу як на пэўны дыдактычны захад, плённы з гледзішча тэатру дыскурсу. Узятая сама па сабе, гэтая апазыцыя занадта абяззбройвала б Калакоўскага як філёзафа. Ставіла б пад сумнеў пазытыўную вартасьць філязофіі ўвогуле. Цяжка было б згадзіцца з аканчальным характарам альтэрнатывы: або ірацыянальная вера, або выразна прагматычныя, не скіроўваючыя да праўды, крытэры навуковасьці. Ці ў іншай вэрсіі: або міт, або навуковая веда паводле пазытывісцкага ўзору. Тады, калі паўсюдны эпістэмалягічны скептыцызм здаволіць ня можа, застаецца толькі вера. Я асабіста мяркую, што ў гэтай нішы паміж скептыцызмам і містыкай ёсьць месца якраз для вялікага філёзафа і для аўтаноміі філязофіі. Ёсьць, можа быць, пэўнасьць, якая не вынікае ні з жаданьня ўнікнуць прыкрасьцяў, ні з імкненьня заключыць містычны саюз. Гэтаксама дыдактычным захадам падаецца мне панміфалягізм Калакоўскага ў «Прысутнасці міту» . Ён прывёў некаторых да зусім небясьпечных ідэяў, каб стварыць гіерархію мітаў, лепшых і горшых. Быццам перабываньне ў «лепшым» міце калі-небудзь магло замяніць праўду. Праўду як імпэратыў.