Невядома - Быць (або ня быць) сярэднеэўрапейцам [сучаснае польскае мысьленьне]

У сфэры этыкi гэта азначае, што павiннасьцi i санкцыi зьмяняюць спосаб функцыяваньня. Зазвычай яны дзеюць як межы, вонках якiя нельга выйсьцi не таму, што за iмi знаходзiцца зусiм нязнаны i патэнцыйна небясьпечны абсяг, а таму, што там перабывае прасьцяг таго, што насамрэч ёсьць непазнавальным i што было дакладна вывучана i апiсана пры дапамозе самых маральных нормаў i правiлаў. Санкцыi i нормы месьцяцца ўсярэдзiне таго, што непазнавальнае, але трактуюць iх як добра вядомы абсяг, апекай якога займаюцца i ад iмя якога выдаюць санкцыянуючыя дэкрэты акрэсьленыя паводзiны.

Дэканструкцыя як стварэньне абмылу не iмкнецца, як бы хацелi яе супрацiўнiкi, устанаўлiваць нормы, а толькi зьмяняе раён iхнага функцыяваньня. Цяпер яны месьцяцца ўжо не ўсярэдзiне непазнавальнага, а на мяжы памiж штодзённасьцяй i непазнавальным, што раўназначна з тым, што яны могуць апэраваць у сьвеце штодзённай практыкi пры яго кантакце зь непазнавальным, але яны ня могуць кадыфiкаваць паводзiны ад iмя таго, што непазнавальнае i абсалютнае. Гэта азначае, што дэканструктывiсцкiя працэдуры характарызуюцца нястачай абсалютнай велiчы, свомай пачуцьцю пэўнасьцi мэтадаў, абапёртых на аднэй вырашальнай i рэстрыктыўнай сыстэме вартасьцяў. Гэта iзноў наблiжае думку Дэрыды да фройдаўскай тэорыi жарту, паводле якой неабходнасьць аўтадыстанцыi ёсьць найiстатнейшай умовай пачуцьця гумару, якога спабытыя аднасыстэмныя працэдуры: «Неабходнасьць учыненьня гэтага псыхiчнага сiгу назад (...) прыпускаецца тым, што мы маем на ўвазе, гаворачы, што для гумару патрабуецца пачуцьцё дыстанцыi. Гэта таксама зьясьняе тое, чаму дагматыкi, iдэолягi i таму падобныя людзi зазвычай спабытыя пачуцьця гумару» [138].

Таксама i ў гэтым сэнсе дэканструкцыя як махiна абмылу ёсьць дзеяньнем на паўзьмежжы, гэта значыць, такiм, дзеля якога зьдзяйсьняецца прасьцяганьне таго, што людзкае, на дзеяньне сфэры ня-людзкага. Непазнавальнае апiсваецца i азначаецца ў дэканструкцыi не пры дапамозе загадаў або забаронаў (у гэтым значэньнi яна ня ёсьць мэтадалёгiяй), а толькi сыгналiзуецца пры дапамозе сэрыi сумлеваў i сугестыяў, што падцiнаюць нашу дагэтулешнюю пэўнасьць (вось этычнае аблiчча дэканструкцыi: яна вызначаецца ўражлiвасьцяй да праблемы значэньня як немiнуча да праблемы Другога, l’aurte, i пераносiць сэмiётыку ў сфэру этычнай рэфлексii).

У Гвiо чытаем: «Паймо маральнага правiла, нават толькi ў сэнсе загаду, прадугледжвае ў якасьцi пазытыўнай перадумовы ня проста паймо магчымасьцi непазнавальнага, а ўяўленьне сабе ягонай натуры i ўрэшце ўзьдзеяньне нашай волi сувiта на ягонае будучае зьдзейсьненьне (...). Будучы спачатна загадам, непазнавальнае ўжо ёсьць толькi пытаньнем» [139].

У падыходзе Гвiо ў працы 1885 году чуецца рэха блэйкаўскай крытыкi thou shalt not morality канца XVIII стагодзьдзя i нiцшэанскай дыскусii з канвэнцыйнай маральнасьцяй, але ў ёй можна ўгледзець пэўную традыцыю, узьнятую Дэрыдом, традыцыю, у якой такiя поймы, як «абмыл» , «Другi» , «прадуктыўнасьць» належаць да супольнай парадыгмы.

* * *

Для Дэрыды думка распачынаецца з абмылу. Уводзячы ў 1968 годзе ў абыходак мовы фiлязофii слынную катэгорыю differance, ён засьцерагаецца, што ў ягонай iнтэрпрэтацыi гаворка iдзе аб у iсьце пэўным абмыле, якi хоць i «грубы» (grosse faute d’ortographe), але ўмагчымляе ўзьнiкненьне крытыкi фiлязафiчнай артадоксii, а таксама канвэнцыйнасьцi i «ўяўнасьцi» (bienseance) ейных прынцыпаў. Папярэджваючы, што ён будзе гаварыць аб лiтары a, якую ён наўсуперак правiлам артаграфii ўпiсвае ў графiчную форму слова difference, замяняючы яго на differance, каб даць усьвядомiць чытачом, што шляхi мысьленьня праходзяць паўз грубы артаграфiчны абмыл i абмiнаюць правiлы, якiм падпарадкоўваецца правапiс, i законы, якiя кiруюць пiсаным словам i надаюць яму ягоную ўяўнасьць [140].

Тое, што на пачатку дэканструкцыi знаходзiцца «абмыл» , цягне за сабой важкiя насьледкi. Па-першае, акрэсьленьне «на пачатку» павiнна прымацца як толькi пэўны «спосаб маўленьня» , таму што абмыл, адхiляючыся (як сам Дэрыда падкрэсьлiвае ў зацытаваным фрагмэнце) ад правiльнай нормы, адразу стаўляе пад сумлеў сваю «арыгiнальнасьць» . Паколькi ён увыразьняецца «на фоне» i «супраць» нормы, ён ня можа ўяўляць сабой «пачатку» . Гэтае апошняе паймо, як i катэгорыя «канца» , паддаецца ў дэканструкцыi грунтоўнай рэiнтэрпрэтацыi [141]. Па-другое, абмыл уводзiць спаважныя парушэньнi ў мэханiзмы (аўта)iдэнтыфiкацыi: кажучы, што нешта ёсьць «абмылам» , мы заразом абумоўлiваем, што ёсьць «праўдзiвае» ( «абмыл» як сьцьвярджэньне факту няправiльнасьцi) i «непраўдзiвае» (а «абмыл» ёсьць «фальшам» , «камэдыяй памылак» , спакмянi й поймы якога падаюцца нечым такiм, чым яны ня ёсьць i ў сувязi з гэтым абарачаюцца ў коле ўявы i iлюзii далёка ад «праўды» ). У абсягу differance, як у прасторы кожнага абмылу, поймы ёсьць i ня ёсьць самымi сабой, а гэта азначае, што, не адмаўляючы аднаго iхнага сэнсу, мы не скасоўваем усiх iншых iхных магчымых значэньняў. Гэта, у сваю чаргу, прыводзiць да высновы (хоць, вiдавочна, не «канчальнай» , паколькi ў дэканструкцыйных працэдурах якiя-любя высновы могуць быць толькi «папярэднiмi» ) аб недыялектычным характары differance. Таму ейны мэханiзм не замыкаецца, як дзеяньне гэгелеўскай трыяды, ва ўздоленьнi i пакiданьнi за сабой, перасягненьнi або «вытрымваньнi» (Aufhebung) супрацьлежнасьцяў, а наадварот — у iхным адначасным апэраваньнi, не прывiлюючы (шляхам наданьня яму вышэйпаложанага характару) нiводны з элемэнтаў. У «Positions» Дэрыда напiша, што differance азначае разрыў з усёй сыстэмай Aufhebung i спэкулятыўнай дыялектыкi [142].