Невядома - Мэдыі ў посткамуністычных грамадзтвах - аб’ектыўная інфармацыя супраць ідэалягічных скажэньняў

І паколькі тут высілкі дзяржаўных мас-медыяў (са знакам плюс) і апазіцыйных (са знакам мінус) супалі, то мы і атрымалі выключна эфектны і адначасова эфектыўны вынік, дзякуючы якому, у сітуацыі недааформленасці агульнанацыянальнага міфа, персанальны міф Аляксандра Лукашэнкі пакуль паасобку прэзентуе Беларусь як міжнароднай супольнасці, так — дзіва дзіўнае — і ўласна беларусам.

Але ва ўсім астатнім апазіцыйныя СМІ (што да абранай намі праблематыкі) выявіліся цалкам дэарыентаванымі — іх адно хапала на панылы скептыцызм хоць да якіх міфатворчых захадаў дзяржаўных СМІ: “Славянскі базар” — прафанацыя, “Дажынкі” — дурноцце, Чыгуначны вакзал — гігантаманія, Нацыянальная бібліятэка — паказуха, алімпійскі чэмпіён — халява...

Магчыма, і насамрэч халява, магчыма крытычныя аналітыкі супраціўных уладзе медыяў былі бездакорныя ў сваёй фактаграфічнай ды лагічнай выверанасці. Толькі ўсё гэта не выратавала іх ад астракізму спажыўца інфармацыі. Але ці магло быць інакш? Каму была патрэбная, каго магла зацікавіць тая панылая, занядбаная Беларусь, якую з дня ў дзень на старонках сваіх выданняў шэрымі фарбамі малявала апазіцыйная прэса? І масавы чытач, які ў сваім калектыўным падсвядомым ужо ж, напэўна, прагнуў і прагне прыгожага ды яркага міфа пра самога сябе і сваю краіну, меў рацыю, збегшы з гэтай няўтульнай папяровай чужыны ў больш лагодныя для яго інфармацыйныя прасторы.

Не ведаю, ці праз столькі гадоў апазіцыйныя СМІ ўрэшце пачынаюць усведамляць сваю канцэптуальную памылку, ці так атрымліваецца таму, што інакш і быць не можа, але падобна на тое, што шэраг базавых апазіцыйных выданняў (яшчэ, на шчасце, пакуль не зрэпрэсаваных уладай), не адмаўляючыся ад крытыкі рэжыму, асцярожна пачынаюць шукаць сябе ў кірунку, які можа быць досыць дакладна ахарактарызаваны формулай “Ад апазіцыйнай да агульнанацыянальнай прэсы”, а гэта ў нашым перыфразе будзе гучаць наступным чынам: “Ад сумы апазіцыйных адзін аднаму — да агульнанацыянальнага міфа”.

І хаця пакуль Лукашэнка застаецца пры ўладзе, бальшыня недзяржаўных медыяў ужо ж, напэўна, будзе інфармацыйна падтрымліваць супраціў паноўнаму рэжыму. Але хочацца верыць, што надалей ім хопіць розуму, каб аўтаматычна не пераносіць яго на супраціў той краіне, таму грамадству, што абцяжараныя гэтай уладай.

І апошняе. На жаль, айчынныя СМІ ўсё яшчэ не надта ўсведамляюць, што лёс Беларусі ў ХХI стагоддзі ўжо залежыць не ад палітыкаў, эканамістаў ці пана Бога, а толькі ад іх — медыямагнатаў і медыяшарагоўцаў. Рэч у тым, што мы цяпер жывём у свеце, дзе рэальнае існаванне народа, краіны (каго заўгодна) забяспечана не ўласна існаваннем, а толькі наяўнасцю яго праекцыі ў інфармацыйнай прасторы. Без гэтай устойлівай праекцыі ўжо ніхто і ніколі не паверыць у сапраўднасць чаго б там ні было. Як не верыць сабе чалавек, які не мае свайго ценю.

У даступнай цяпер па-беларуску кнізе “L’explosion de la communication” (“Выбух камунікацыі”) аўтары Філіп Брэтон (Philippe Breton) і Серж Пру (Serge Proulx) пішуць: “Легітымнасць улады ў нашым ліберальным грамадстве забяспечваецца цяпер красамоўнасцю сродкаў масавай інфармацыі: здольнасць выкарыстоўваць сродкі масавай інфармацыі робіцца абавязковай умовай поспеху ў палітыцы. Значэнне, якое набылі апытанні грамадскай думкі і рэклама пры фармаванні вобразу грамадскага дзеяча, вядзе да ўзрастання каштоўнасці факта камунікацыі супраць яе зместу. Урэшце, неістотна, што скажа кандыдат падчас выбарчай кампаніі,— важна, каб яго ўспрымалі як чалавека, які хоча нешта сказаць, і пажадана, каб гэта мела выгляд сяброўскага дыялогу. Палітычная рэклама ў дадзеным выпадку відавочна забяспечвае пашырэнне ў грамадстве дамінуючай ідэалогіі камунікацыі” (Брэтон Ф., Пру С. Выбух камунікацыі // Пер. з французск. —Мн.,1995. —С. 134—135).

Вось жа, у працы аўтараў, якія жывуць у дэмакратычным грамадстве, мы бачым фактычнае прызнанне таго, што насамрэч гэтае грамадства ужо не дэмакратычнае, а ў значнай ступені медыякратычнае — г.зн. характар улады і спосабы ажыццяўлення ёю сваёй функцыі, па сутнасці, вызначаюцца ўсемагутнымі сёння сродкамі масавай інфармацыі. Можна сказаць і гэтак: фармальна ўлада абіраецца грамадзянскай супольнасцю, але ў рэальнасці гэты выбар прадвызначаны працай СМІ. Пры гэтым усё сказанае датычыць грамадства, якое сфармавалася эвалюцыйна, на падмурку дэмакратычнай тэндэнцыі развіцця. На палітычны выбар чальца гэткага грамадства яшчэ значны ўплыў мае традыцыя,— доўгатрываласць палітычных густаў малых супольнасцяў (прыкладам, сям’і), знаходжанне сярэднім абываталем часу для чытання палітычных раздзелаў газет, а найперш, вера ў тое, што ад ягонага, канкрэтнага грамадзяніна, выбару залежыць ягонае ж далейшае канкрэтнае штодзённае жыццё.