Радыё Свабода - Галасы Беларусі — 2020

Дачыненьні з тымі, хто знаходзіўся па той бок мэталічных дзьвярэй, былі складанымі. Былі тры розныя зьмены. Дзьве больш-менш, трэцюю мы празвалі гоблінамі, бо яны, як толькі пасьля адбою выключалі сьвятло ў камэрах, пачыналі гучна размаўляць, сьмяяцца, моцна грукаць мэталічнымі дзьвярыма і кратамі, крычаць адзін аднаму, будучы ў розных канцах калідору. Адну ноч яны прымалі новапрыбылых людзей, і гэта было жахліва, шумна, груба.

Я ніколі ня думала, што пасьля школы мне давядзецца чуць такія жарты — я іх называю „за трыста“, ці тое, як размаўляюць матам. Мат — ён таксама розны бывае, і ў турме ён быў жахлівы.

Я мела пакет з плястырамі, які мне перадалі ў перадачы. Такое не даюць у камэру, і ён ляжаў на адмысловай паліцы-выступе звонку дзьвярэй. Аднойчы адзін з „прадольных“ пасьля таго, як сабралі посуд, паказаў у кармушку гэты пакет, і спытаў, чый ён. Тут трэба заўважыць, што іншы раз з намі размаўлялі праз кармушку — у гэтай камунікацыі не відаць твару таго, хто кажа, а толькі яго сярэднюю частку. Нават калі прыгнуцца.

„Чый?“ — „Мой“, — адказваю, прыгнуўшыся. — „Я піз…ну два?“.

Я разгубілася, я ўвогуле не зразумела, што ён хоча з плястырамі зрабіць. У мяне ў галаве з вар’яцкай хуткасьцю праносіліся думкі, я шукала, што адказаць.

„Эээ, калі ласка“, — пасьля некаторага замяшаньня адказала я, бо вырашыла, што гэты адказ самы ўнівэрсальны, што б ён там ні меў на ўвазе.Дзяўчаты ацанілі гэтую сытуацыю і рагаталі.

Празь нейкі час я заўважыла, што калі хачу пра нешта сказаць людзям за дзьвярыма, то стараюся максымальна спрасьціць зварот, літаральна да аднаго-двух словаў.

Мы мелі шмат дробных пакетаў ад перадачак, і сам сабой завёўся пакет з пакетамі: мы сартавалі сьмецьце, дзякуй цудоўным дзяўчатам. Асобна зьбіралі пакеты, бутэлькі і накрыўкі ад іх. І ў апошні дзень вырашылі пазбавіцца большай часткі бутэлек, і каб скласьці іх у пакет і вынесьці, пачалі таптаць. Адразу ж нарысаваўся дзяжурны: „Вы што, бутэлькі топчаце?“

Я пачала тлумачыць пра сартаваньне і забруджваньне плянэты ў пары сказаў. Ён выслухаў і сказаў: „А па-нармальнаму?“

З часам я навучылася адрозьніваць зьмены і дзяжурных, нават па галасах некаторых (асабліва гоблінаў). Яны ішлі па калідоры і адзін другому казаў, а той яму адказваў: „Гніда!“ — „Ты!“ — „Гніда!“ — „Ты!“ — „Гніда!“ — „Ты!“.

Адзін „прадольны“, невысокага росту, у кепцы/масцы, вельмі ўважліва заўсёды глядзеў у вочка. Я старалася ніколі не глядзець у адказ. Але аднойчы я стаяла побач зь дзьвярыма і паглядзела ў вочка ў адказ. Я паглядзела чалавеку глыбока ў вочы, і мяне гэта ўразіла.

Датуль я ўжо думала над сваім лістом гэтым людзям і не магла рашыцца яго напісаць. Думка пра яго прыйшла мне ноччу, вельмі шумнай і цяжкай, калі гобліны не давалі нікому спаць.

Дзяжурныя ў Жодзіне самі вызначалі нас як палітычных. Часам яны размаўлялі між сабой, што, маўляў, гэтыя вось ня кончаныя ж. (Вось ужо лексыкі панабралася.) Я часта думала пра іх, разважала. І зразумела, што гэта людзі з зусім іншай рэальнасьці. Яны нядрэнныя ў цэлым, магчыма, у сваёй сыстэме каардынатаў яны добрыя — нармальныя работнікі, узорныя бацькі і мужы, сьвядомыя грамадзяне.

Былі сярод іх адэкватныя. Напрыклад, дзяжурны, які творча падышоў да раздачы перадачаў, у нядзелю перад сваёй перазьменкай звадзіў нас у душ. А потым прыйшоў з праверкай (дзьве зьмены былі разам) і сказаў: „Добрай раніцы яшчэ раз“, чым выклікаў насьмешку ад другой зьмены: „Ахахах, ну ты і ўляпіў“, і недаўменьне з майго боку. Што тут сьмешнага?

Менавіта ён выпускаў мяне і менавіта гэтаму чалавеку патрапіў у рукі мой ліст. Я вырашыла: аддам тым, хто будзе выпускаць. Нават і не аддам, а пакіну дзяўчатам, што выходзяць пазьней, няхай перададуць дзяжурным праз гадзіну пасьля майго выхаду.

Я паклала яго ў капэрту з маркай і падпісала алоўкам, каб капэрту можна было выкарыстаць яшчэ раз: „Тым, хто знаходзіцца з адваротнага боку мэталічных дзьвярэй“.

У лісьце я напісала наступнае (каротка перадаю сэнс, як памятаю):

„Ваша праца — тэст на чалавечнасьць. І няхай мы з вамі апынуліся па розныя бакі мэталічных дзьвярэй, у сутнасьці, мы — частка аднаго цэлага. Кожны чалавек, нават самы жахлівы злачынца, варты людзкіх адносінаў. Мы кожны здаем гэты тэст на сваім месцы і рана ці позна будзем даваць адказ.

Вам складана, у вас ёсьць улада. Улада нават можа пазбавіць чалавека фізычнага жыцьця, але вы НІКОЛІ ня зможаце пазбавіць чалавека ўнутранай свабоды.