Әхәт Гаффар - Сайланма әсәрләр - 4 томда. 2 том

– Җәмәгать! – дип кычкырды Сафин. – Менә бу егет төн- лә каршыгызга очраса куркып китмәгез! Сезнең алдыгызда алтын кешеләрнең берсе – ГОЭЛРО инженеры, авылыбызда мировой буржуйларны сукырайтырлык ут кабызырга килгән электрик!.. Алай-болай бармак янаса, аңа каршы тәртә күтәрәсе түгел, карагыз аны!

– Яңа Рамазанов килгән икән! – диде Азамат карт.

Каһир кепкасын, салып, юеш ташка бәрде:

– Ә менә монысы булмас! Җитәр! Әле кайберәүләр тегесен космаган! – диде ул, халык өстеннән карашын йөгертеп. – Ә косарга туры килер. Яшел үтегез чыкканчы косарга!.. Аны, – диде ул, миңа бармагы белән төртеп күрсәтеп, – безгә Мәскәү үзе җибәргән! Ә Мәскәү белән күсәк күтәреп сөйләшмиләр, иптәшләр!..

– Күтәрергә җыенган кеше юк ич әле, иптәш Сафин!

– Безнең бабайлар белән әтиләр кайчандыр күсәк күтәреп карамаган түгел, караган! Мәгәр ни кырган? Башлары Себер каторгаларының шахталарында черегән.

– Ленин безнең кулларга кылыч тоттырды. Аны менә күтәреп тә күрсәттек, ичмаса!

– Кемнең башы үзебезнекеннән югары – долой очты!

Баскычтагы карт түбәтәен, салып, баш очында айкады.

– Җитәр! – дип кычкырды ул. – Ураза түгел, әйдәгез ашарга-эчәргә. Кунакларны сүз белән сыйламыйлар…

– Күптән вакыт, – диде минем күршем, – юкса эч тагын бушады, язгы баз шикелле.

Кешеләр эчкә уздылар. Мине ияртмәсеннәр өчен, яным белән кысылып, артка чигендем. Күрше абзыйның аягындагы чабатасы төшеп калган, ул эзләргә иелгәндә, ялгыш кулына бастым. Ул шуның өчен сыйрагымны чеметергә теләгән, ахрысы, тик ялгышкан, күрәсең, бер хатын әче итеп кычкырып җибәрде:

– Хәдичә, Сөләйманыңны тый әле! Тилчә күк, ботыма ябышты, затсыз!

Хәдичә дигәнедер инде:

– Ботыңны һавага элеп җөрмә, тимәсләр! – дип көлде.

– Синең ботың кайгысые!.. Чабата бавыма баскансың, сыер! – диде Сөләйман дигәннәре кешеләр аягы арасыннан.

– Чабатаңа гына бассалар ярый, үшән үгез!

– Бастырган ди, бастырмый ни!..

Әрепләшү кешеләрне рәхәтләндереп җибәрде, авызларын күтәреп, тыела алмый көлделәр.

Каһир белән икәү генә калдык.

– Күңел ачарлык икән шул монда, – дидем.

– Күңел?.. Тырнагына карап мәчене беләләр, сыена карап – хуҗаны. Ә хуҗа андый-мондый гына түгел, белерсең әле… Аннары болар сузган тәлинкәгә ничек төкерергә белермен мин!

– Бу көрәшче морале түгел.

– Мораль? – Каһир, җирәнгән сыман, чыраен сытты да төрлечә кыстаган һәм сыйланырга чакырган авазлар белән тулы ачык тәрәзәләргә ишарәләде. – Авыл кешеләренең тамагы икмәккә туймыйча торып, бернинди мораль юк! Мин хәзергә бер генә моральне беләм: бу өй хуҗалары… – Аның калын иягендәге зәңгәрсу чокыр кызарып чыкты, яңак итләре уйнаклап алды. – Җә измәләрен изәбез, җә, тәпиләп, җәһәннәмгә эвакуациялибез. Аларны шул чагында гына күндәм сарык итеп була.

– Безгә сарыклар кирәкми.

– Ә без аларга сарык түгел идекмени? Әле кайчан гына алар безнең көтүчеләребез иде… Костырырга, бөтенесен костырырга! Ашказаннарының тискәре ягын әйләндереп… Хәзер аларга юаш сарык тиресе ябынырга вакыт.

– Сарык тиресе ябынган бүреләрдән… – мин тотлыгыбрак тордым, – ни мәгънә?

– Көтүчеләр уяу торыр. Кичәге сарыклар, без, бүген бүре көтүе көтә – әллә начармы? Патша белән ялчы да юк, Алла белән мулла да. Элек безнең баш очында аларның камчысы шартлаган, хәзер аларның борын төбенә безнең… йодрык терәлеп торыр. – Үзе дә сизмәстән, Каһир кесәсеннән револьвер алып селкеде.

– Теге тилгәнне шушының белән аттыңмыни?

Каһир «Нинди тилгән?» дип сорамады, револьверын куен кесәсенә тыгып куйды.

– Бу нәрсә Рамазановныкы, – диде ул.

– Шуннан… атылган диделәрмени?

– Белмим. Мин әле моны белмим… Ыгы-зыгыда… өстәленнән алып тыктым. Милиционерлар күрде, Идрис абый да. Югыйсә алып китәрләр иде дә бер җирдә күгәреп ятар иде.

– Шикләнмичә йөртәсеңме?

– «Шикләнмичә?» – Аның йөзе тагын җирәнгәндәй тарты- шып алды. – Мин хәзер бер генә нәрсәдән шикләнәм, Зәйнушин, акылдан шашмагаем дип… Байтак күрдем! Канын да, утын да. Турадым, кистем, яндырдым – шуларның барысы төшкә кереп йөдәтә… – Ул озак дәшми торды. Мин аны нигәдер кызгана башладым. – Рамазанов… Бәлки, ул хаклыдыр, хаклыдыр… Туйгандыр. Без ирекле. Шул исәптән үз-үзең белән исәп-хисап ясарга да ирекле… Рамазанов…

Шикләнәм, туган, бәлеш авыз түгелгә охшаган иде ул. Андыйлар үз каннарын үзләре коймас… Бүреләр күп… Беләсең килсә, башлана башлады гына әле!.. Әйдә, бу бүреләрнең дә әче балларын авыз итеп калыйк, ачуларыннан асларына җибәреп утырсыннар. Беренче һәм соңгы тапкыр утырыйк та… Аннары бугазларына да ябышырга була.