Әхәт Гаффар - Сайланма әсәрләр - 4 томда. 2 том

Мин хәзер беләм инде: кемдер нәрсәнедер тиешенчә үтәп җиткермәсә, алпавыт, кызыл хәтфәле иярендә калкына төшеп, яшел саплы камчысы белән уңлы-суллы селтәнә-селтәнә: «Я же велел, скотина: сострунил – тут же брось! А ты? Замешкался, зевал, аль струсил-с?» 5 5 «Мин куштым бит сиңа, хайван: борыныннан урадыңмы – шундук ычкындыр. Ә син? Үшәнләндең, авыз ачып калдың, әллә курыктыңмы?» – дип җикеренгәндер.

Шул ук вакытта ау йөртүче Ягур дәдәйнең калын тавышы, эт йөртүче малайларның этләрен өстертеп, бүре эзенә төшерүе, нидер күргән эт өеренең әрәмәлекне тоташ ыңгырашу, чинау, ырылдау, шыңшу белән тутыруы – болар барысы да урманның кыштырдап, сагаеп, куркып, сискәнеп торуына хәтле миңа хәзер күренә, ишетелә кебек.

…Бозау хәтле ана бүре белән куе көрән тимгелле эт маңгайга-маңгай килеп бәрелешәләр дә җирдә тәгәрәп китәләр. Бүре, сикереп торып, үз юлына төшмәкче, аның өстенә күзен кан баскан, корымлы пумаладай йөнтәс эт белән сары бурзай ябырыла. Бүренең шул бер мизгелгә югалып калуы җитә: кушаяклап томырылган алмачуар атын үрә торгызып, аның өстенә киң күкрәкле алпавыт үзе сикереп төшә дә бүренең алгы аякларын сигездән үргән чуклы камчысы белән бәйләп ата һәм, торып, уң кулының бармак очлары белән күкрәген, тез башларын каккалый, аннары алтын портсигарыннан папирос алып каба…

Аның һәм ана бүренең кан баскан күзләрен күрәм шикелле. Ә малай-шалай бүрегә тешләрен батырып ырылдаган этләрне аера. Читтә мылтык гөрселдәп ала… Томан тарала, тарала…

Мин балконда тәмәке тартам.

Без төзегәннәрне җимереп, авылны яңа урынга күчергәннәр. Кәүсәрия чиләгенә иелеп эчкәндә иренемне көйдергән суның чишмәсе аста калган – ләм астында. Яшьлегемнең иң матур сукмагын чирәм баскан. Тиздән монда Кама суы күтәрелә башлар. Яңа дәрья.

Яшьлегемнең кызыл чәчәкле болыннарын сагынам. Язмышымның кояш нурлары кызарткан чыклы чәчәкләрен инде башка су сугарыр.

Нишләмәк кирәк, һәр заманның үз кешеләре, һәр буынның үз буасы, үз суы, үз юлы, үз хәтере. Иртәгә ике тормыш гөле борнасын өчен, бүген бер чәчәкнең сулуы кирәк. Әгәр бер бодай бөртеге җиргә күмелмәсә, кырык бөртекле башак үсми…

Су астында – чишмә, юл астында – сукмак, вакыт тавы астында хәтер баскычлары күмелеп ята. Су – җирнеке, юл – ке- шеләрнеке, хәтер – киләчәкнеке. Томаланган күзле чишмәләр, күктәге йолдызларын югалткан сукмаклар, гомеремнең иң югары ноктасыннан үткән юлыма борылып караган хәтер – болар һәммәсе минем җанымның тере чәчәкләре.

Болыт каурые урталай бүлгән кып-кызыл кояш шары дөр- ләп янган офыкка чумды. Эңгер-меңгер төште. Бераздан төннең беренче күбәләкләре – төнге сәяхәткә чыккан йолдызлар күренде. Ә берсе караңгы офык коесына чумды.

Апрель аендагы сыман, күк чиста, һава саф. Төнге һавага бөҗәкләрнең сызгыруы, кыштырдавы, чырылдавы күтәрелде. Шулар арасындагы иң әче сызгыруны ишетмәс өчен, учым белән колагымны томаладым, ләкин ул тавыш башымда икән: кан басымым күтәрелгән, ахрысы, уң колак чыңлый. Аңлаешсыз авырлык, гүя кан тамырлары буенча кан түгел, салкын терекөмеш ага. Пиджагымны киеп, исән калган наратка барып сөялдем. Шофёр Исмәгыйль кунак йортыннан урын белеште, тик әле минем буш бүлмәгә кайтасым килми. Ашау да онытылды. Дошман басып алачак җир сыман, буш калдырылган су буйларына, куаклар ягылган урыннарга, кемдер үткән белән киләчәк арасын мәңгегә өзәргә теләгәндәй, сүтелгән күпергә, станция ягына карап торам.

Үткән еллар хәтереннән арынып, иртәгә эшлисе эшләремне барларга тырышып карыйм, ләкин киләчәк причалына килеп туктардай тыныч култык юк.

Чү! Ширәмәт морзаның ак йортыннан бакчага төшә торган таш баскычта нинди кыз ул? Җир, су, үләннәр исе аңкытып агылган җил битемне иркәли. Кызның баскычтан баскычка басып түбән төшүен, төшкән саен зурая баруын агач артыннан күзәтәм…

Ул көнне Каһир, таш һәм туфрак коя-коя, ярдагы кәҗә сукмагыннан авылга менеп киткән иде. Аның кайсы якка юл тотарга ниятләвен чамалавы кыен түгел иде – туй барган йортка таба, ә аннан табынга узар, мыегын чылатмыйча чыгармаслар. Мине дә кыстаган иде, кая инде! Станция турында уйлап калдым.

Җәйнең яшь киленнәрдәй тыйнак, ягымлы башында нинди туй? Бу – елның иң ач вакыты да ич әле. Чәчелгән ашлыкны җыеп, җан борчуын басмас, ни яшелчә, ни җиләк-җимеш өлгермәс борын авылда туй ясау көтелмәгән бәла килү белән бер. Кошлар тавышы тынып калды. Күктә керәшәләр генә ыгы-зыгы килә. Ташлар кайнар. Бөркүлек тынны кыса. Чәчәкләр йомыла башлады. Яшенле яңгыр якынлашты. Тау артыннан, ат көтүе чапкандагыча ерактан ук дөбердәп, күк күкрәве килеп җитте. Аңа кайдадыр мылтык аткан тавыш килеп кушылды. Биектә канатларын җәеп очкан тилгән учакка ташланган каен тузы сыман җыерылып килде, җиргә якынаеп күздән югалды. Туй барган капка төбендәге халык кычкырып җибәрде. Алар арасыннан кемдер тилгәнгә мылтыктан аткан иде. Күк күкрәвенә шуның гөрселдәве дә кушылды. Берданка-фәләннән аттылар, ахрысы, ау мылтыгыннан андый биеклектәге кошны атып төшерүе ай-һай! Халык каядыр йөгерде, күздән югалды, мөгаен, тилгән караргадыр. Ә мин алпавыт паркына кереп киттем. Бакча уртасындагы бака үләннәре, су мүге белән капланган кечкенә генә түгәрәк күл буена килеп чыгарга өлгермәдем, баскычтан чиләк-көянтә аскан бер кыз заты, аның артыннан ук Каһир төшүен күреп, зелпе куакларына постым. Кыз чәчәкле ак алъяпкычтан, дүртпочмаклап бәйләнгән яшел яулыктан, чиккән читектән, чулпы тәңкәләре тез астындагы балитәкләре турысында биешә. Каһир уң канаты очыннан тилгәнне тоткан иде. Кош әле исән. Җан биргәндәй, вакыт-вакыт тартылып куя, авызын зур ачып сулый, кызыл телен чыгарып, зәһәр ысылдый, канлы күзе яртылаш йомык. Сөйләшә-сөйләшә, күл өстендәге дугаланып торган күпергә керделәр. Көянтәдәй бөгелгән иске күперчек. Кыз иңендә – яшел көянтә, ә суда – аларның чагылышы.