Әхәт Гаффар - Сайланма әсәрләр - 4 томда. 2 том

– Анда ташлык, авыррак булыр. Тик авыр эш явыз хатын түгел, без аннан курыкмыйбыз.

Алар күрсәткән урында инеш, тәкәббер тәкә сыман, тауны сөзгән кебек. Су, зур тобада әйләнгәләгәч, кырт борылып, авылга таба ага. Аннары авыл урнашкан тау астындагы куе агачлык турысыннан читкә борыла да күздән югала. Шушы урында аның ярлары киңәеп, түгәрәкләнеп, суы күбәеп китә. Гүя үзенең тәкәбберлегеннән ваз кичеп, тау астында ял итә. Хәзер инеш суының бар көче аның тирән агымында.

Шул төштә аның биленә, эзәр итеп, буа буганнар. Шушында ук иске су тегермәне тора. Тегермән урнашкан чокырны карт тупыллар ураган, чокыр күренми дә.

Авыл өйләре моннан кечерәеп күренә. Бер йортның капка тө- бенә кеше җыелган. Агач өйләрнең иң биеге. Ике катлы. Анда шау- шу киләләр, көлешәләр, карлыккан гармун тавышы ишетелә.

– Әһә, туй башлана, – диде Каһир.

Җирдән корбанын күзләп, ниндидер тылсымы белән карашны үзенә ияртеп, әкрен генә ялгыз тилгән оча иде. Аннары ул кояш эссесенә әлсерәгән һәм болытлар куера башлаган бар дөньяның кыл уртасында эленеп калды шикелле.

– Теге нинди йорт ул? – дип сорадым мин, яр каршында агарып торган ике катлы башка йортка ымлап.

Каһир көлеп җибәрде:

– Бая шуннан чыктык ич! Авыл Советы. Икенче катында син торырсың. Морзадан ким булмассың әле!

– Нинди морза?

– Алпавыт. Татар алпавыты…

– Син торасы бүлмәнең тәрәзәсе теге якка карый, – диде Ид- рис абый. – Инеш теге яктан да күренә. Безнең авылның өч ягын- да – су, бер ягында – тау. Дошманнардан сакланырга уңай булган. Безнең авыл хан заманыннан гына түгел, әллә кайчангы.

Авыл урнашкан тау астында – елга белән ике арада – башларын күккә чөеп, бакыр кәүсәле наратлар үрә каткан. Аларны урталай ярып, инде чәчәк атарга җыенган юкәләр сузылган аллея, ахрысы. Елга буенда ук куаклар (шомырт, чияләр бугай) чүгәләп утыра.

– Ул нинди җир? – дидем.

– Шул алпут паркы, – диде Идрис абый.

Аллея ярга җиткән җирдән алпавыт өенә ап-ак ташлы текә баскыч менеп китә.

Күңелемнән генә станцияне иске су тегермәне урынына корып карадым. Елганы тоба беткән җирдә – текә яр турысыннан буасың, без басып торган сөзәк ярны ерып, станциягә су агызачак канауны казыйсың. Ул чагында бу тирәдә байтак җирне су баса, шул исәптән паркны да.

Каһир алпавыт паркына игътибар итүемне сизде:

– Под корень! – диде нигәдер русча. – Морзаларның эзләре дә калмасын!

– Матур бакча. Әрәм була бит.

– Аның каравы авыл ямьсез! Ник ямьсез? Алар матурлыгы белән янәшә торганга. Под корень… анасын!

Каһирның күзе очкынланып китте. Бу мәлдә ул ниндидер карчыганы хәтерләтә иде.

– Безгә байлар калдыгы кирәкми. Үзебезнең кулдан да килә! Теләсәк кисәбез, теләсәк турыйбыз. Җитәр!

– Ярый, – дип килештем. – Ә бу нинди түмгәкләр? – Мин аяк астындагы вак калкулыкларга ишарәләдем. Без торган сөзәк үрдә тәбәнәк, киң ябалдашлы җиде-сигез карт имән дә үсеп утыра иде.

– Зират, – диде Идрис абый.

– Зират? Шуның аркылы канау казыйбызмы?

– Хан заманыннан калган зират ул. Изгеләр зираты, диләр.

– Авыл картлары каргамасмы соң?

– Безнеме?! Хәзер бездән дә изге кем бар? Әзме кан түктек? Без түккән кан елгасына станция корсак, кояш яктысының да кирәге калмас иде! – дип кычкырды Сафин. Әйтерсең лә без чукрак идек. – Болар бар да ташландык инде, авыл зираты башка төштә.

– Авыр эш, – дип карыштым мин. Юк, алардан акыллырак булып, борынгы зират өчен борчылып түгел. Моны алар хәл итәргә тиеш иде – менә шуңа.

– Авыр эшне эшләве бик гади, – диде Каһир. – Иң авыр эш – бала табу да кабер казу, диләр. Ә тегесе дә, бусы да бик тиз аның.

Ул күпне күргән кешеләр кебек ярып, ышанып сөйләшә.

– Зират бозу әллә ничек инде, мәсхәрәләгән шикелле начар эш. Син ничек уйлыйсың, Идрис абый?

Аның урынына Каһир җавап бирде:

– Әгәр дә киләчәктә минем каберем кемнәргәдер комачаулый икән – тигезләсеннәр! Нәрсә ул кабер?! Кирәк икәнмен, мине тере килеш тә ала аласың! Теләсәң кая куй – риза!

– Бу тау белән зират арасын бусакмы? Монда хет диңгез ташып тулсын – буа эһ тә итмәскә тиеш! – дидем мин.

Өчәү, утырып, сүзсез генә тәмәке тарттык.

– Без инде Каһир белән дөньяның ачысын-төчесен татыган, хәзер ташлап булмый. Ә син ник пошкытасың бу әче нәрсәне? – диде Идрис абый.

– Вакытында каеш белән ярырга әти-әни булмаганга…

Морзалар өенең тимер һәм калайны бизәкләп үрелгән балконыннан тирә-юнь шундый матур булып күренә икән. Бер кич кунгач, икенче көнне, әле кояш чыкмас борын, тартып керергә исәпләп, шунда чыгып бастым. Җаным тыныч түгел иде, төнлә ямьсез төш күреп саташып беттем, шабыр тиргә батканмын. Имеш, бар дөнья янган, ташлар эреп, ябышып каткан, җир зәңгәрле-аллы төзәлмәс яман шеш төсле булып калган, һичкем күренми; мин үзем дә юк, тик әле кайдадыр, йөрәк шикелле тибеп, сулкылдап елый-елый, аңым гына яшәп ята, имеш…