Әхәт Гаффар - Сайланма әсәрләр - 4 томда. 2 том

Мине морза йортының икенче катына урнаштырдылар. Рамазанов торган бүлмәгә. Аны шушында, төнлә икенче катка менеп, бүлмәсенә кереп үтергәннәр. Ишекнең эчке келәсе нык, мин карадым. Төнлә ул аны белгән кешесенә генә ачар иде. Әгәр бикләгән булса, әлбәттә. Ә аның янына кергән кеше кем: дошманмы, әллә яхшы кешеме? Хәер, дошманның да белгән кеше булып чыгуы бик ихтимал. Бәлки, ул аның үзен үтерергә килгәнен белмәгәндер дә. Авылда чит кешеләр юк лабаса, бөтенесе таныш. Ул кичне Рамазанов яшьләрне җыеп сөйләшкән… Ә иртән өстәлгә йөзтүбән капланып яткан көенә тапканнар. Үтергәннәр дип…

Мин Янышевтан, кыймыйча гына:

– Әллә Рамазановның берәр… шәхси кайгысы булганмы? – дип сораган идем. – Үзе атылмагандыр ич инде?

– Кешесе ул түгел! Аны безгә партия үз авызыннан өзеп җибәрде. Казандагы ТЭЦ-1 проекты группасыннан. Вакытлыча! Өч бала атасы… Гаҗәп бер кеше иде ул… Юныс Рамазанов. Кыяфәтенә карасаң, тәкъва картлар ише йомшактыр кебек. Ә зәһәр холыклы иде… Берзаманны, икәү сөйләшкәндә: «Безгә барыбер котылгысыз һәлакәт яный», – дигән иде.

– Зәһәр холыклы? – дип кайтарып сорадым мин секретарьдан, Рамазановның «безгә котылгысыз һәлакәт яный» дигән сүзләренә гаҗәпсенеп. Әйтеп бетергәнен көтәргә түземлегем җитмәде.

– Ә бу – Ленин сүзләре, туган. Әйе, безгә барыбер котылгысыз һәлакәт яный… әгәр искечә вак хуҗалыклар булып утырсак. Ирекле җирдә ирекле гражданнар булсак та!.. Днепрогэста, Сталинград трактор заводында, Магнитогорскида күз күрмәгән, колак ишетмәгән төзелешләр башланачак. Анда социализм төзелә, ә авылда капитализм калсынмы? Рамазанов менә ни өчен монда – авылга ашыккан. Республикада иң беренче авыл электр станциясе турында сүз кузгалуга ук. Үз теләге белән… Бу станция, туган, кечкенә булса да, төш кенә булачак!..

Балконда шуларны искә төшердем. Саф һава, тәмәке исе күңелемне ачып җибәрде.

Ә утарны корып та куйганнар соң! Күз төшкән һәрнәрсә тынгысыз уйлардан җанны чистартырга тиеш дигән аек исәп белән эшләнгән. Табигатьнең бар фасыллары, һәр куагы, һәр ташы әфәнделәргә хезмәт иткән, һәммәсе алар файдасына, аларның күңеленә хуш килерлек булган.

Тау астындагы нарат ябалдашлары көмеш беләзектәй бөгелеп аккан елганы капламый, бәләкәй су тегермәне, сул яктагы ак ташлы текә кыя, таш баскыч турысыннан инешкә кадәр сузылган юкә аллеясы күзне иркәләп тора кебек.

Ә амбарлар, абзар-куралар кыйшайган инде, капканың да алты баганасы гына тырпаеп калган. Хәзер монда тормыш сулган, элеккеге байлык, мал-мөлкәт, дан-шөһрәттән биредә әллә кайчангы, сагышлы бер төш кенә калган кебек.

Ниндидер кодрәт белән бу йортны… унбиш-егерме еллар тирәсе элекке хәленә кайтарып булса, ул ниндирәк хәлдә булыр иде икән? Тып-тыныч, һәркемне һәм һәрнәрсәне тузанлы йокы баскан булырмы икән, әллә бар нәрсә борынгыдан килгән какшамас тәртипкә буйсынып, барча кеше өзлексез һәм сүзсез эш белән мәшгуль булырмы?

Күземне йома төшеп, йөземне иртәнге салкынча җилгә каршы куйдым. Шунда, җил көйрәткән утлы күмер шикелле, дүрт-биш яшем чагында бабай белән атка утырып, үзебезнең алпавыт утарына килеп чыкканым искә төште. Бабай хуҗага биш көнгә дип алып торган җилгәргечен илтеп тапшырды бугай. Ярты капчык арыш, ярты капчык борчак өстәп. Кичкырын өзлексез вак яңгыр яварга кереште, без аның урыс знакумына куна кердек. Мин үземне әллә нинди томанлы бер дөнья эченә эләккәндәй хис иткән идем. Каяндыр ниндидер тонык тавышлар килә, һаваны сискәндереп этләр өргәли, әче итеп дуңгызлар чинап җибәрә, дәррәү казлар каңгылдаша, наянланып, хатын-кыз кычкыра, ул арада ерак бер почмактан «малайка» (бабай балалайканы шулай дип атый иде) чиртергә керешәләр… Безнең Актырнакны әллә ничә эт уратып ала, ә мине урыс малайлары төрле яктан тикшереп чыгалар да, берсен берсе уздырып, уенчыклары белән мактаныша башлыйлар. Этләре әллә нинди – борыннары озын, эчләре умырткаларына ябышып беткән. Минем шаккатып карап торганны күргән бабай аларны бурзайлар дип аңлатты. Мин бабайның танышларына абзар-курадан арырак, алма бакчасы эчендәге өйгә кереп китәм дә сандык өстенә ятып йоклыйм.

Бабай мине иртән иртүк уята. Урыс агай белән, ут элми-нитми генә, күчтәнәчкә алып килгән бал-май кабып чәй эчәбез, ә мин, пес итеп алырга ниятләп, ачык болдырга килеп чыгам да баш-аягым белән ишегалдындагы томанга төшеп чумам. Юеш ташларга аяк очларым белән генә баса-баса, бабай өйрәткәнчә, кеше күзе төшмәстәй почмакка сыенып, бөрмәле киндер ыштанымны сул кулымның баш бармагы белән сыдырып төшергәч кенә, бөтен ишегалды тынлыгын чәлпәрәмә китереп, быргы кычкыртып җибәрәләр. Бар сыным белән бөрешеп киләм һәм болдырга йөгереп менәм дә караңгылы-яктылы тәбәнәк җылы өйгә чәчрәп барып керәм.