Әхәт Гаффар - Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 4

Актёрларның уены турында гомуми фикер йөртсәң, аларга күп мәгънәлелек, бурычны фәлсәфи җирлектә ачарга омтылыш хас. Әсәрнең эчтәлегеннән чыгып һәм чынбарлыкны күздә тотып, режиссёр алар уенында театральлек белән табигыйлекне бергә бәйләп алып бара. Әйтик, Зевс образын РСФСРның атказанган артисты Әзһәр Шакиров күтәренке рухта чишә икән, Прометей образын РСФСРның атказанган артисты Ринат Таҗетдинов бик «җирләштереп» бирә. Образлар чишелешендәге капма-каршылык ТАССРның атказанган артисты Хәлим Җәләловның Гермес ролен, ТАССРның халык артисткасы Наилә Гәрәеваның Агазия ролен уйнавында чагыла.

Әгәр ТАССРның атказанган артисты Наил Дунаев Гефест Алла образын җир кешесенә хас гаять кешелекле трагедия кичерешләрен салып, аларны тышка чыгарып уйнаса, ТАССРның атказанган артисты Равил Шәрәфиев Адәмшаһ образындагы трагедиялелекне күтәренке, романтик сәнгатьчәлек белән, фәлсәфи җирлектә күрсәтә. Шушыңа якын янәшәлекне Афродитаны уйнаган Рузия Мотыйгуллина уены белән Фемида ролендәге ТАССРның атказанган артисткасы Нәҗибә Ихсанова уены арасына да куеп була.

Мостай Кәрим образларының үзенчәлекле сыйфатлары – аларның гадилегендә, максатчанлыгында, саллылыгында һәм, шул ук вакытта, сурәтләгән каһарманнарының тирән яткан каршылыгында. Бу исә режиссёрга, артистларга динамикалы, үстерелештә ачыла торган тарихи холык-фигыльләр иҗат итәргә мөмкинлек биргән. Драматург, мәсәлән, үз-үзеннән гаять канәгать булган каты бәгырьле тиран Зевсны бик кырыс буяулар белән тасвирлый. Әзһәр Шакиров әлеге образны шул рәвешчә һәм образның каршылыклы эчке дөньясына басым ясап иҗат иткән. Бу образ идеясендә артист бүгенге фашизмга, хәрби диктаторларга, империализм фәлсәфәсенә хас янәшәлек күрә һәм, аны сатирик рәвештә фаш итеп, тиранның эчке фаҗигасен ачып биреп уйный.

Әзһәр Шакиров әлеге образны эшләгәндә, башлыча трагик тасвирлау чараларына мөрәҗәгать итсә, шушы ук рольдә уйнаган РСФСРның халык артисты Шәүкәт Биктимеров исә аны көндәлек җирлеккә бик якынайтуга игътибар итә. Аның Зевсы – иң элек, үз тиранлыгын тирәнтен аңлаган һәм аны котылгысыз кирәк дип кабул иткән реаль властька таянган көч. Ш. Биктимеров иҗат иткән бу образның сәнгатьчә көче шунда: тамашачы аның сурәтләнүе аша кеше хокукын ничек кирәк шулай таптаган империалистик идеологиягә нәфрәтләнә, аңында, җанында аңа каршы аяусыз көрәш ача. Әле күптән түгел генә Әлмәндәр кебек комик образны гаҗәеп осталык белән гәүдәләндергән артистның инде капма-каршы амплуада күренүе һәм үз бурычын үтәве, шиксез, сокландыра. Татар дәүләт академия театрындагы актёрлык сәнгатенең көче шунда тагын бер кат чагыла да инде.

Ринат Таҗетдинов Прометей образына лирик җылылык биргән, әмма эчке ныклыкны, какшамаслыкны ул куе буяулар белән, басым ясап күрсәтә. Аның Прометеен тирән ихтирам белән кабул кылып карыйсың. Бу, мөгаен, драматург, шагыйрь Мостай Кәримнең үз каһарманын инкыйлаби рухка охшатып тасвирлавыннандыр. Р. Таҗетдинов башкаруындагы образ халык өчен көрәшче, һәртөрле изүгә һәм каты бәгырьле булуга каршы чыгучы, һичнинди килешүне кабул итмәс кеше булып килеп баса. Ул гәүдәләндергән Прометей үзенең бөек идеясен тормышка ашыру һәм кешеләр бәхете хакына аңлы рәвештә һәлакәткә бара. Бөек яңарышчылар рухында тәрбияләнгән Җәлилләр, Карбышевлар, Матросов-Мөхәммәтҗановлар, Газинурлар рухында көрәшкән һәм җиңгән, шулар үрнәге рухында яңа җәмгыять төзүче буынны бу бик ышандыра, һәм Р. Таҗетдинов иҗат иткән бу образ фикере белән аңны били, тәэсире белән йөрәкнең сүнмәс утына әйләнә.

Образны чишү ягыннан Равил Шәрәфиев уены үзенчәлекле. Адәмшаһны М. Кәрим, төп идеясенә нисбәтле рәвештә, Прометейга капма-каршы куя. Прометей утының кешеләргә ни китерәсен белгән тәкъдирдә, ул аңа каршы чыга. Чөнки, драматург фикеренчә, ул кешеләр арасында тоткан урыны белән җирдәге Зевс булуга – тиранлыкка якынлашып килә. «Инде горурлыгын җуйса, кеше – кеше түгел, бер хәшәрәт, имгәк», – ди Зевс кешеләр турында. Адәмшаһка, үз хакимлеген саклар өчен, шушы кирәк тә инде – кешеләрнең үз фаҗигале халәтләре белән килешүләре.

ди Зевс.

Адәмшаһка шушы кирәк – кешеләрнең караңгылыкта йокымсыравы. Прометей аңлы рәвештә һәлакәткә барса, Адәмшаһ кан-кардәшләренә аңлы рәвештә хыянәт итә. Бу хыянәтне финал күренешендә актёр үтә оста күрсәтә. Образның әхлакый сукырлык нәтиҗәсендә җиңелүе бик ышандыра.