Әхәт Гаффар - Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 4

Ә нәрсә: кайгымыни? Һич юк. Югыйсә Атилла дип, Чыңгыз хан, Сөембикә дип кан еларга калганмыни? Һичнинди тетрәүләр дә селкетмәслек гаделлек телисең икән, иң элек тормышның һәммә хәшәрәтенә бармагың белән төртеп күрсәтә бел.

Ул, Әбрар Кәримуллин, белде. Чөнки хакыйкатьне соңгы Олы сугышта бөтен Ауропаны түше белән сукалап, буразналап эзләде.

Тапты, халкыбызны инандырырлык хакыйкатькә тап булды. Шушы хакыйкать исә аны, ахыр килеп, XX гасырдагы болгар-татар гавамының иң каһарманнарыннан тәкъсирле бер азат әһеле итте.

Шул килеш – бар булганынча китте. Авызлыксыз, тышаусыз, эшлиясез. Кигән камыты белән иңеннән алып ыргыткан ыңгырчагы гына калды. Ә безгә иңдергән рухи васыятенә җәяүләп җигелер пар ат – татар халкының йөрәгендә һич иярләнмәс азат көйдә. Хәзергә.

Туды, яшәде, үлде.

Сүзе калды. Мәгънәсе.

Миңа ачынып күрсәткәненчә, бакчасындагы ике зәңгәр чыршысының берсен зәмһәрирдә кисеп алып киткәннәр икән – булыр, булыр, дөнья бу. Башын гына түгел, ә бәлки рухына да үтмәс балта белән чапмакчылар заманы бар иде. Беттеләр.

Үзе калды. Кәгъбәсе.

Мең яшәгән имән чабылгач та, төбеннән яшел үсентеләр калка.

Хыялыңны тормышка ашырулары озакка сузылуын тою гына кыен, Әбрар ага. Калганы… Әнисенең имчәгеннән аерылган баланы бүтән һични куркытмый инде. Гүргә иңгән кеше җәсәденнән җирнең курыкмаганы шикелле.

Тагын аның фаҗигасе калды әле: үзен ахырынача танымаулары аянычы. Бусын киләчәк тарих үз бизмәненә салыр анысы.

Өстәп, татар халкының тигезлеге һәм тиңсезлеге хакындагы хыялы калды. Тик шул тигезлеккә, тиңсезлеккә лаек халык хакын ул, иң тугрылыклы нәселле, сакчы эт сыман, шәхсән үрнәк кыюлыгы белән саклады.

Ул татар халкының кайдан, кем, нинди икәнлеген, бишектәге бәбинең мәммә теләгәне сыман ачыгып, сусап, шуңа ирешкән сурәттә, теләсә нинди тауларны пыран-заран китерү риваятенә ихлас ышанып китте.

Денебезне сынар, саклар өчен шикелле. Шунысы бар: аның кисәтүле талчыбыгы – какшамас, сыгылмас рух матчасында гына.

Истә тотыйк. Югыйсә истән чыккан – искәрмәстән сугар.

Урта гасырда иҗат итеп, кешелекнең киләчәген еллап, көнләп күзаллаган ошбу затның әйткәннәрен безгә белдермәделәр, укытмадылар. Ә без дөньяга килдек, үсә тордык, гыйлем алдык. Хәзер бездән яшерерлек һични калмады кебек. Инкыйлабтан соң «яңа тәртип» вакытындагы ни вәхшәт кылынганы һәркемгә мәгълүмдер. Ә мәгълүм ителү тиешле нәрсәгә киртә куючыларга каршы төшкән кешеләр һәрчак кыерсытылды, рәнҗетелде.

Әнә Ибраһим агабыз Салахов та вафат. Ул риваятькә тиң шәхес иде… Килер ки бер вакытмы, заманмы: ул кичергән михнәтләрнең кыңгыравы киләчәктә җан авазыдай зыңлап та, йөрәгебездәй кагып-кагып та торыр да, барчабызны – олугын, кечесен, оныкларының оныкларын – өзлексез кисәтер дә кисәтер: «Сак булыгыз. Вәхшәткә юл куймагыз. Инде дә каһәрле тәкъдиргә дучар ителгәнсез икән, – үз-үзегезне бу хактагы бердәнбер шаһит сыйфатында кабул кылып, бар дөньяга яманлыкны, явызлыкны фаш итүче, гуаһ торучы булырга әзерләгез».

Ачылыр-ачылмас чәчәкне өзмиләр әле, өлгерер-өлгермәс җиләк-җимешне җыймыйлар, офыкта ялтыраган аҗаган – яшен түгел… Ә Ибраһим Салаховны, башлар-башламас шигъри аһәңеннән аерып, ГУЛАГ җәһәннәменә илткәннәр дә тыкканнар. Чөнки ул бик «гаепле» булган: үз халкына, милләтенә киләчәктә бәхет теләп җырлыйсы килгән икән…

Ә дөнья, кешелек, аеруча советларча яшәргә дучар ителгән адәми затлар үзләренә караганда аһәңлерәк рәвештә җырлаганнарны өнәмәү генә түгел, ә бәлки күрә үк алмауга өйрәтелгән. Кеше бугазына ябышырга күнектерелгән зәһәр этләр кебек.

Ә ул исә – Ибраһим Салахов – шәрыктагычага табынган булган: этләр өрә торыр – кәрван бара торыр. Моңа советларның җавабы бер генә: ну-ка, әзрәк урман-фәлән кисеп, таш-фәлән чыгарып кайт әле, туган…

Ибраһим ага исә, советларның мең тәмугыннан исән-имин хәлдә котылганның соңында, боларның һәммәсенә «Нюрнберг хөкеме» чыгарып, үзенең атаклы «Колыма хикәяләре»н татар халкына гына түгел, ә бәлки бөтен төрки дөньясына атап язып, бар кешелек гавамына васыяте рәвешендә аваз салырга теләде: сак булыгыз, алданмагыз, үзегезчә яшәргә омтылыгыз. Инде дә кемнеңдер табан астына эләккәнсез икән, үзегезнең кеше икәнлегегез хисен һичкайчан кемнеңдер табан астына салмагыз…