Генадзь Бураўкін - Тры старонкі з легенды

Афіцэр, бачачы, як яна спрабуе разгледзець яго і не можа, усміхттуўся.

— Што, як кажуць тут у вас, неба здаецца аўчынкай?..— I загадаў: —А ну, крычы: «Хайль Гітлер»!

Перад самымі вачыма Надзя ўбачыла яго акуляры і, сабраўшы астатак сіл, з нянавісцю, на якую толькі здольна было яе знявечанае цела, плюнула ў твар. Афіцэр адскочыў.

— О, русіш швайн!.. Ты хочаш, каб я цябе біў, ты хочаш хутчэй памерці. Не, гэтага не будзе. Пакуль хоць адзін нерв будзе ў табе жыць, пакуль хоць адна жылка будзе біцца, я буду катаваць цябе. Смерць для цябе цяпер — шчасце. Я табе яго не дам...

Надзю паклалі на лаўку, прывязалі рамянямі. Яна з абыякавасцю і асуджанасцю чакала ўдараў і ўсё не магла ўцяміць, чаму з вачэй не сплывае туман, чаму яна не можа ніяк разгледзець фашыста. Ён нібы стаяў за закопчаным шклом, і яна толькі здагадвалася, што гэта ён. Вось ён набліжаецца да яе, твар яго расплываецца.

— Мы зараз выдадзім табе даведку. I заверым пячаткай...

Ён голасна зарагатаў.

Надзя пачула, як са спіны здзіраюць кашулю, як падносяць нешта гарачае.

— Ты вельмі любіш зорку. Ты будзеш мець яе.

Боль, як востры нож, увайшоў у спіну, Надзя застагнала і заціхла. Яна не чула ўжо, як афіцэр старанна і бязлітасна выпальваў у яе на спіне пяцікутную зорку, як неслі яе, амаль нежывую, паліцаі, як спрабавалі прывесці яе ў прытомнасць арыштаваныя. Сэрца то адчайна калацілася, ледзь не вырываючыся з грудзей, то заціхала, здавалася, назаўсёды. Але жыццё цеплілася, і над ім, як над кволым агеньчыкам, схіліліся сівы дзед, маўклівая дзяўчына з сумнымі вачыма, некалькі мужчын...

Надзя расплюшчыла вочы, няўцямным поглядам абвяла клець. Не паверыла спачатку сама сабе — няўжо больш сёння не будуць біць, няўжо пакінулі яе жывую? Вочы па-ранейшаму засцілаў туман.

Надзя паспрабавала падняцца і не змагла. Цела не слухалася, здавалася чужым. Ног яна зусім пе адчувала, быццам іх проста не было. Спіна гарэла, як вялікая, пасыпаная соллю рана. Надзя разумела, што вось-вось можа зноў страціць прытомнасць, і папрасіла:

— Дайце што-небудзь, каб напісаць...

— Адкуль жа ў нас будзе? — уздыхнуў дзед.

— Што-небудзь,— яшчэ раз папрасіла Надзя.— Насоўку, можа...

Дзед азірнуўся. Усе сталі хуценька шукаць у кішэнях. Дзяўчына падала шматок белага палатна. Нібы апраўдваючыся, сказала:

— А алоўка няма...

— Не трэба...— Надзя намацала пад рукою трэску, ад-шчапіла ад яе кавалак.

Яна вырашыла напісаць перадсмяротнае пісьмо. У тым, што заўтра яе расстраляюць, яна не сумнявалася. Здзівілася, як не памёрла сёння, на агні, на залітай крывёй лаўцы...

Куды пісаць? Каму? У атрад, партызанам. Больш няма каму. Сваякоў так і не адшукала — не было калі. А сяброў ужо не засталося сярод жывых. Усе загінулі. I Юра... Чарніла, аловак ёй не патрэбны. Яна напіша сваёй крывёю...

Надзя разгладзіла на далоні шматок палатна.

— Адступіцеся,— папрасіла арыштаваных, якія ўсё яшчэ стаялі вакол яе.— Мне не відно...

Ад яе адышліся, адступіліся ад святла, але яна ўсё роўна бачыла слаба. Наўздагад накрэсліла першыя словы: «Бывайце, таварышы!»

Ёй стала шкада самой сябе, на вочы навярнуліся слёзы. Паспешліва яна ляпіла літару да літары далей: «Сама я загіну. Вы іх біце, гадаў-фрыцаў, адпомсціце за нас».

У душу памалу прыходзіў спакой. Надзя нібы гаварыла з таварышамі: «Смерць не страшная. Не ўдалося нічога дабіцца ад нас». I падпісала: «1942 г. Багданава Н.»

Адчуваючы, як па целе расплываецца млоснасць, як слабеюць рукі, Надзя паклікала дзеда, перадала яму пісьмо:

— Схавайце, дзядуля. Прыйдуць партызаны, знойдуць...

— Добра, добра,— замітусіўся дзед.— Ты не сумнявайся. Я схаваю.

Галава ў Надзі закружылася, ёй здалося, што яна памалу адрываецца ад зямлі, надымаецца кудысьці ўверх. Зазвінела ў вушах. I яна зноў страціла прытомнасць.

Апамяталася няскора і — здзівілася цішыні. Паклікала:

— Дзядуля!.. Дзядуля...

Ён адразу ж адгукнуўся зусім побач.

— Што гэта, дзядуля? Чаму так ціха?

— Уцяклі ўсе, дзетка.

— Як уцяклі?

— Узламалі падлогу, выкапалі яму пад клеццю і ўцяклі. Хацелі і нас забраць з сабой...

— Калі?

— Нядаўна.

— А чаму ж ты, дзядуля?..

— Хто ведае, дзе лепей — тут ці там...

— Там жа воля, свае.

— Ты адна... Хворая...

Надзя паварушыла рукой, перавярнулаея на бок.

— Дзядуля, а дзе лаз?

— Што?

— Ну... Куды лезці, дзірка тая...

— Ёсць, дзетка, ёсць. Хто ж яго будзе закрываць... Ёсць...

— Памажы мне, дзядуля... Туды...

Дзед здзіўлена ўсклікнуў: