Генадзь Бураўкін: Тры старонкі з легенды

— Вось прымайце, — ён кіўнуў Юру і Надзі, каб падняліся. — Як было дамоўлена... Больш заданняў ніякіх?

— Не, едзьце. — Мужчына махнуў рукой, загадаў арыштаваным: — За мной!.. — I, не азірнуўшыся нават, пайшоў, прыпадаючы на правую нагу.

Вартавы адчыніў рыпучыя дзверы, і мужчына ўпіхнуў іх у змрок:

— Размяшчайцеся...

У клеці было холадна. Людзі ціснуліся адзін да аднаго, каб як-небудзь сагрэцца, настаўлялі каўняры ватовак і кажухоў, засоўвалі рукі ў рукавы. Было іх многа, пераважна мужчыны. Большасць сядзелі, некаторыя ляжалі, і толькі адна дзяўчына ў дальнім канцы клеці хадзіла ўзад-уперад, абхапіўшы галаву.

— Хадзіце сюды, да мяне,— запрасіў Надзю і Юру дзед з сівой барадой. — Стары ды малы — самая кампанія.

Яны падышлі. Дзед паказаў месца каля сябе.

— Не стойце. Ногі не казённыя...

Яны прыселі на старое перацёртае сена, якое даўно ўжо, відаць, нехта кінуў на намёрзлую падлогу. Дзед параіў:

— Вы зграбіце, зграбіце сянцо. Яно хоць і не дужа грэе, але з ім зацішней. I пахне лугам, летам, душу весяліць...

Надзя паслухмяна сабрала сена, зрабіла сабе і Юру нешта накшталт пасцеляў.

— Як жа трапілі вы сюды? — пацікавіўся дзед.— Адкуль?

— Як і ўсе,— сумна азваўся Юра. — Арыштавалі... Прывезлі з Мяжы.

— А за што, калі не сакрэт?

— А хто іх ведае... Сіроты мы, хадзілі па вёсках, есці прасілі. А яны схапілі, пра партызан пыталі...

— Вунь яно што... Партызаны ўеліся ім у пячонкі... I што ж з вамі будзе?

— А хто ведае... Расстраляюць, мусіць...

— Ай-яй-яй! — завойкаў дзед. — Расстраляюць? Проста так, абы забіць?.. А вы прасіліся?

— Не, не прасіліся,— адказаў Юра,— і прасіцца не будзем.

— А гэта дарэмна. Хто просіць, той не галосіць... Немцы, яны, вядома, чужаніцы, але ж людзі. Не можа быць, каб сэрца не мелі... Адпусцяць вае, папрасіцеся толькі.

Надзя і Юра нічога не адказалі, і дзед замоўк, прамармытаўшы ў бараду:

— Божа, божа, што робіцца...

Арыштаваныя здалёк цікавалі за новенькімі. Ім таксама, відаць, карцела распытаць аб нечым, даведацца, што робіцца там, на волі.

Надзя ўглядалася ў твары і не ведала, ці радавацца, ці баяцца, калі раптам надарыцца хто знаёмы. Лепей усё ж, каб знаёмых не было. Ім з Юрам прасцей тады весці сваю лінію, не прызнавацца ні ў чым.

Дзед заўважыў, што Надзя азіраецца, і зноў загаварыў:

— Розныя, дзетка, людзі тут, розныя. Там вунь ляжыць мужчына, ледзь жывы — сувязны, кажуць, партызанам звесткі перадаваў. Б'юць яго, не дай бог... Кожненькі дзень, кожненькі дзень... Адно толькі званне, што жывы чалавек. Дзяўчына нямецкаму салдату па мордзе дала, каб не чапіўся... Мужык недалёка сядзіць, дык ён забіў парсюка і сала схаваў, а паліцай данёс... Ну, а я, дзеткі, сам не знаю, чаго тут. Партызанам мне станавіцца сілоў няма, а язык во матляецца добра... Відаць, нешта плявузгнуў, а той, каму не трэба, пачуў. Вось і сяджу. Трэці дзень ужо. Нікуды мяне не клічуць, дамоў не пушчаюць... Сяджу...

Рыпнулі дзверы, і ў квадраце святла з'явіўся мужчына ў галіфэ. Ён хвіліну пастаяў, шырока расставіўшы ногі, потым гучна паклікаў:

— Багданава!.. За мной!

Надзя ўзнялася, паспешліва сціснула далонь Юру, атрэсла з каленяў сена і пайшла, адчуваючы, як усе сочаць за ёй, як дзесяткі сумных вачэй праводзяць яе. Ці вернецца яна сюды, да сівабародага дзеда, да дзяўчыны, што застыла на месцы, да Юры? Ці ўбачыць яшчэ гэтых людзей, ці ўжо многія з іх так і не будуць ведаць, хто яна такая і за што загінула?..

Допыт вялі немцы, трое. Паліцаі засталіся ў другім пакоі, сюды нават не зайшлі. Двое немцаў былі маладыя, рослыя, а афіцэр — лысаваты, у акулярах. Каля стала афіцэра стаяў хлопец-перакладчык. Да сцяны тулілася шырокая цяжкая лаўка з прыбітымі да яе рамянямі. На табурэтках (а іх было ажно пяць) ляжалі бізуны, плёткі, нейкія жалязякі. Тапілася каля парога пліта. Было душна і змрочна. Два маленькія, закрытыя цёмнымі фіранкамі акенцы прапускалі небагата святла.

Надзю здзівіў колер лаўкі — нейкі карычняваты. I бярвенне побач запырскана карычневым.

Афіцэр выйшаў з-за стала, прапанаваў, паказаўшы на табурэтку:

— Сядай.

Спыніўся тут жа, каля яе, пра штосьці перагаварыў з перакладчыкам і запытаў Надзю:

— Ці не надумала маладая партызанка аблягчыць сваю душу прызнаннем?

Надзя паціснула плячыма:

— Пан афіцэр, мне няма ў чым прызнавацца. Я не партызанка.

Афіцэр сеў за стол, усміхнуўся:

— Вы любіце жартаваць. Але мы вас паклікалі не гуляць у кошкі-мышкі. Мы ведаем, што вы са сваім сябрам партызанскія разведчыкі. Між іншым, пасля ўзрыву моста, як нам данеслі, у атрад не вярнуліся іменна двое... Двое. Гэта значыць — вы.