Міхась Чарняўскі: Як пошуг маланкі

І па сукупнасці за ўсе гэтыя думкі, памкненні i дзеянні прысудзілі Расціславу Лапіцкаму расстрэл. Зразумела ж, як i ўсім астатнім, з канфіскацыяй маёмасці. Што меліся канфіскаваць? Старое бацькава паліто, у якім арыштавалі?

Дарэчы, большасць абвінавачаных трымалася на судзе вельмі годна. Амаль ніхто не прасіў ласкі.

Прысуд ваеннага трыбуналу не падлягаў абскарджанню. Вынятак быў для засуджаных на смяротную кару. Лапіцкі катэгарычна адмовіўся пісаць прашэнне аб літасці. Яму зноў звязалі рукі i вывелі з судовай залы.

Справа Сцяпана Салагуба * Высілкі камуністычнай прапаганды, * Пастанова бюро ЦК ВЛКСМ * Чаму застрэліўся загадчык Маладзечанскага аблана? * Арышт Платона Саевіча

Водгулле смелых улёткавых кампаній смаргонскіх падземнікаў шырока разышлося па раёне. У мясцовую дзесяцігодку хадзілі вучні з вёсак за 10 i болей кіламетраў. У тым ліку i з Залесся — радзімы Міхала Агінскага. І вось настаўнік Залескай сямігодкі Сцяпан Салагуб таксама не мог больш маўчаць i ў самым канцы 1949 года перад школьнымі настаўнікамі "высказывал свои антисоветские и антиколхозные настроения, возводил клевету на коммунистическую партию и колхозный строй". Маладога настаўніка тут жа арыштавалі i зрабілі ператрус у роднай хаце ў суседніх Міхневічах. Там знайшлі "антысавецкую літаратуру" [22]. Прыпісалі яму i падпалы вясковых гаспадарчых пабудоў — каб пацягнула на большы тэрмін. Чатыры месяцы цягнуліся допыты i катаванні, усё шукалі сувязі з арганізацыяй Лапіцкага. 29 красавіка 1950 года суд прыгаварыў Сцяпана Салагуба «с применением указа от 26 мая 1947 г. "Об отмене смертной казни" заключить в исправительно-трудовые лагеря сроком на двадцать пять лет с последующим поражением в правах сроком на 5 лет, с конфискацией имущества». А не было б таго ўказу 1947 года, гэтага беларускага настаўніка расстралялі б. Дарэчы, супраць Салагуба на судзе сведчылі нейкія Е.Я.Яцэвіч, С.Л.Кухарэнка, В.М.Казлоў.

Марная справа шукаць ў еавецкіх сродках масавай інфармацыі нейкія звесткі пра Мядзельскую i Смаргонскую падземныя арганізацыі i працэс над ix удзельнікамі ўлетку 1950 года. Нідзе ні слова. Шматтомная следчая справа i судовая справа адразу ж трапілі ў сакрэтныя сховы спецслужбаў, а раённыя i маладзечанская абласная газеты былі перапоўненыя ўдзячнымі лістамі шчаслівага калгаснага сялянства правадыру сусветнага пралетарыяту дарагому бацьку Сталіну. Аднак між гэтых хваласпеваў (набліжаліся выбары ў Вярхоўны савет СССР) усё ж прарывалася водгулле рэальных падзей. Ужо пракаціліся па Мядзельшчыне i Смаргоншчыне хвалі арыштаў, поўным ходам працуюць катавальні ў Вялейцы i Маладзечне. Пра гэта ведаюць родзічы i суседзі знаёмых. Пагалоска шырока разыходзіцца па Нарацкім i Смаргонскім краях. Трэба ж неяк рэагаваць на гэта i савецкай прапагандзе. Розныя чуткі ходзяць па Кабыльніку. І вось у мядзельскай раённай газеце "Савецкая веска" 12сакавіка 1950 года санітарка мясцовай больніцы быццам заяўляе: "Я з вялікай радасцю аддам свой голас за кандыдатаў у дэпутаты Вярхоўнага савета СССР". Неспакой у вёсцы Качаргі: "Арыштавалі сына Вайцеха!" І па заданні "кампетэнтных" органаў журналісты той жа райгазеты арганізуюць за подпісам некалькіх жыхароў i нават аднафамільцаў Юзіка Качэргі ліст пад загалоўкам "Аддадзім свае галасы за кандыдатаў народа". A ў ім калгаснікі сельгасарцелі "Заветы Леніна" быццам заяўляюць: "З думкай аб радзіме, аб вялікім Сталіне, які, як родны бацька, клапоціцца пра калгаснае сялянства, будзем мы працаваць i далей..."

У Маладзечне набліжаюцца да завяршэння допыты падземнікаў, i вось 22 чэрвеня адбыўся пленум Мядзельскага райкаму камсамола, Як сведчыць кароткая справаздача ў раённай газеце, на ім "як дакладчык, так i выступаючыя ў спрэчках гаварылі аб тым, што ў многіх пярвічных камсамольскіх арганізацыях яшчэ дрэнна займаюцца ідэйным выхаваннем камсамольцаў".

2 ліпеня, за 15 дзён да пачатку судовага працэсу над мядзельскімі i смаргонскімі школьнікамі, у Мядзельскай школе адбыўся выпускны вечар дзесяцікласнікаў. Раёнка паведамляе:

Гэта для ix, 11 выпускнікоў, якія сёння атрымаюць атэстат сталасці, школа наладзіла святочны вечар. Дырэктар сярэдняй школы таварыш Яфрэменка адкрывае ўрачыстае пасяджэнне. Задушэўна гучаць яго словы-наказ, звернуты да дзесяцікласнікаў.

— Мае маладыя выхаванцы, — гаворыць ён, — Памятайце словы нашых геніяльных правадыроў Владзіміра Ільіча Леніна i Іосіфа Вісарыёнавіча Сталіна, якія вучылі ўсвойваць веды. Няхай Ленін i Сталін будуць на ўсё ваша жыццё ўзорам настойлівасці ў вучобе i паўсядзённай творчай працы. Падражайце ім, ідзіце за імі.