"Об отмене смертной казни" подвергнуть заключению в ИТЛ сроком на 25 (двадцать пять) лет, с конфискацией всего имущества, с поражением прав на 5 лет». A калі б падсудны адамкнуў куфар ды паказаў каму тую антысавецкую літаратуру? Што б яму суд тады прысудзіў?
Маладзечанскі абласны суд за 1950 год, калі судзілі арганізацыю Расціслава Лапіцкага, разгледзеў 30 палітычных справаў. 3 ix палова была — "контррэвалюцыйная або антысавецкая агітацыя i прапаганда". Гэтыя матэрыялы амаль не кранутыя даследваннямі i не вядомыя грамадскасці, таму тут варта падаць спіс асуджаных, апеляцыйныя справы якіх разглядаліся Вярхоўным судом БССР [24].
За "контррэвалюцыйную агітацыю" былі асуджаныя: А.С.Барысевіч, В.В.Дзвіль, Ф.А.Грынкевіч, С.І.Касцюк, Е.Д.Пятроў.
За "антысавецкую агітацыю" пацярпелі: А.С.Брацук, І.С.Дзіковіч, І.І.Жамойдзін, Н.Ф.Клімашэўская, B.А.Кукель, П.А.Міцько, Э.І.Прадко, А.Д.Самаль, C.С.Салагуб, А.Ф.Транбоцкі, М.В.Усціновіч.
Асуджаныя за "удзел у бандыцкай групе": М.А.Баўтрук, І.І.Наркевіч, І.В.Сабалеўскі, Э.К.Данановіч, В.Л.Вайцяховіч, М.Л.Глазко, І.В.Кавалеўскі, Б.Б.Каляда, Я.І.Яворскі. Пры гэтым вядома, што "бандамі" ў судовых справах называліся, як правіла, антысавецкія партызанскія аддзелы.
Атрымалі розныя тэрміны зняволення за "злачынную сувязь з бандыцкай групай": С.Ф.Воўчак, В.Ф.Гнілазуб, С.М.Сямашка, У.М.Сергіевіч, Ю.Б.Чабрыцкі.
За "незаконнае захоўванне зброі" атрымаў свой тэрмін І.Барбашынскі.
Каля 40 палітычных справаў разглядаў Маладзечанскі абласны суд i ў наступным 1951 годзе.
С.В.Хадыка быў асуджаны за "контррэвалюцыйную агітацыю".
За "антысавецкую агітацыю" былі адпраўленыя ў канцлагеры: Б.А.Андрыеўскі, Б.Л.Андрыеўскі, І.І.Бабліс, МД-Варакса, Б.А.Вайцяховіч, Б.І.Гельмер, З.А.Дубіцкі, Б.М.Ждановіч, І.С.Лагуновіч, Р.К.Мілейша, М.К.Пачыкоўскі, М.М.Шарэцкі, С.К.Шыманскі.
А вось К.І.Валадковіч, як высветліў суд, праводзіў не толькі "антысавецкую", але i "антыкалгасную" агітацыю.
В.П.Барыла абвінавачваўся ў "захоўванні антысавецкай літаратуры".
За "удзел у бандыцкай групе" або за "злачынную сувязь з ёй" былі асуджаныя: Ч.В.Барановіч, Г.В.Бітэль, Э.І.Бітэль, Ю.М.Бравінскі, Л.К-Гурскі, С.І.Камінскі, Я.Г.Дурыловіч, Э.І.Лагуновіч, Л.І.Маціеўская, А. А. Мацюлька, Р.П.Лапко, М.П.Мінцюк, Р.В.Найдзіч, В.І.Рагель, С.В.Раманоўскі, К.І.Федаровіч, С.І.Федаровіч, Л.В.Шынкевіч, С.В.Шуляк, Я.І.Яморская.
В.П.Смушко абвінавачваўся ў "незаконным захоўванні зброі", a І.В.Сташкевіч — у "гвалце i пагрозах калгаснікам".
Такім чынам, антыкамуністычны рух мядзельскай i смаргонскай моладзі не быў выключнай з'явай ў тагачасным палітычным жыцці на Маладзечаншчыне. Трэба мець на ўвазе, што найбольш сур'ёзныя справы разглядаў не абласны суд, а Ваенны трыбунал Беларускай вайсковай акругі. Так што ўсяго толькі за два гады па Маладзечанскай вобласці атрымліваецца больш за 70 палітычных працэсаў. A былі ж яшчэ вобласці Менская, Гарадзенская, Берасцейская, Баранавіцкая. Полацкая, Віцебская, Магілеўская, Гомельская, Бабруйская, Палеская, Пінская. Няхай ва ўсходніх рэгіёнах антыкамуністычны супраціў быў слабейшы, аднак у цэлым за 1950-1951 гады выходзіць больш за паўтысячы палітычных працэсаў. A калі палічыць ўсе пасляваенныя гады савецкай Беларусі?!
Пасля судовай расправы большасць асуджаных удзельнікаў мядзельска-смаргонскага падзем'я змясцілі ў Вялейскай турме. Туды ж перавезлі i смяротнікаў — Расціслава Лапіцкага з Факундам Несцяровічам. Пару чалавек часова пакінулі ў Маладзечне. Да вясны наступнага года амаль усе яны ўжо былі ў канцлагерах Сібіры i Казахстана, працавалі на лесанарыхтоўках, рудніках, каменаломнях. Непаўналетніх накіравалі ў спецыяльныя дзіцячыя дамы, якія мала розніліся ад лагераў для да рослых.
Пасля смерці Сталіна настала некаторае паслабленне лагернага рэжыму, скарацілі тэрміны зняволення. У 1954-1956 гадах усе ўдзельнікі арганізацыі Лапіцкага выйшлі на волю i вярнуліся ў Беларусь. Смаргонскае i мядзельскае начальства сустрэла ix варожа. Таму амаль палова былых вязняў выехала ў Польшчу. Некаторыя дзяўчаты, выйшаўшы замуж, апынуліся ў Летуве i Расеі. Рэшта неяк уладкавалася на Бацькаўшчыне. Зараз каля паловы былых змагароў ужо на вечным спачыне — на польскім Шлёнску, у Эльблёнгу, на Смаргоншчыне, недзе ў Расеі.
Сёння ў Касуце, дзе нарадзіўся Расціслаў Лапіцкі, амаль не засталося мясцовых жыхароў i толькі пару зусім старых цьмяна ўспамінаюць святара Аляксандра i ягоных дзяцей. Царква-"мураўёўка", у якой хрысцілі Расціслава, стаіць у цэнтры вёскі, прыцененая старымі дрэвамі. Побач яе маўкліва-задуменна прытулілася даўняя цэркаўка-капліца з вуніяцкіх часоў. Яна можа яшчэ памятаць народжанага тут Піліпа Орліка — збуялыя дрэвы шляхоцкай сядзібы захаваліся з адвялейскага краю паселішча. А вось прасторнага царкоўнага дома, дзе прайшло дзяцінства Расціслава, няма. На яго падмурках бялее новая недабудаваная камяніца. Царкоўны ж дом у Мільчы i будынак мясцовай школы спаленыя партызанамі яшчэ восенню 1942 года.
Читать дальше