Міхась Чарняўскі: Як пошуг маланкі

Дзейнасць мядзельска-смаргонскага падзем'я i змест яго прапаганды не былі прыхамаццю нейкай групы ідэалістаў, адарваных ад штодзённай рэальнасці. Наадварот, яны выказвалі думкі i настроі большасці сялянства, прыдушанага рэпрэсіўнай палітыкай рэжыму.

Пра тое, што пісалі падземнікі ва ўлётках, гаварылі вяскоўцы ў сваіх сем'ях або між суседзяў. А больш актыўныя, якія не маглі моўчкі стрываць абурэнне, выказвалі пратэст адкрыта, нават на сходах. І калі знаходзіўся "стукач", або нейкі даносчык з партгасактыву, чалавек трапляў на лаву падсудных.

На сёмы дзень пасля першых арыштаў падземнікаў, 9 лютага 1950 года, у Вялейцы адбыўся суд па справе Аркадзя Брацука, 1912 года нараджэння, ураджэнца i жыхара вёскі Андрэйкі Мядзельскага раёна, з сялян-сярэднякоў, беларуса. Гэты селянін, "будучи враждебно настроенным по отношению к Советской власти, на протяжении 1949 г. среди населения проводил антисоветскую агитацию, восхвалял жизнь и порядки капиталистических стран и в то же время клеветал на советскую власть и ее действительность и колхозный строй в СССР". А. Брацук атрымаў дзесяць гадоў зняволення.

Не мірылася моладзь Мядзельшчыны з камуністычнымі парадкамі i пасля разгрому падзем'я i расстрэлу Расціслава Лапіцкага. Вучань 7-га класа Бронька Вайцяховіч з вёскі Жуціна «осенью 1950 года, находясь на колхозном пастбище сочинил анонимное стихотворение "Песня колхозника", где высмеивал жизнь колхозного крестьянства, Советскую власть и ее действительность». Гэты верш Вайцяховіч захоўваў у сваіх школьных падручніках... Напісаў i захоўваў, нікому не паказваў, i ўсё адно засудзілі на сем гадоў.

Адной з тыловых для тых часоў справаў можна лічыць суд над жыхаркай Маладзечна Феафілай Грынкевіч. Яна, "находясь в гор. Молодечно и в Молодечненском р-не, являясь враждебно настроенной против Советской власти, на протяжении 1948-1949 гг. систематически проводила среди населения антисоветскую агитацию. Высказывала клеветнические измышления на Советскую власть, распространяла провокационные слухи о неизбежности войны капиталистических стран против СССР и перемены Советской власти. Возводила клевету на советскую демократию, проявляла недовольство на членов советского правительства и клеветала на материальные условия жизни рабочих и колхозников, на систему оплаты труда в СССР и на налоговую политику, проводимую в СССР, дискридитировала советский партийный актив и работников органов МГБ. Выражала неверие в сообщения советской печати".

Як бачым, гэтая жанчына ў размовах давала разгорнутую i ўсебаковую характарыстыку тагачаснай савецкай рэчаіснасці. Яна выказвалася пра тое, што было ў думках бальшыні маўклівага запалоханага сялянства. Але характарыстыка рэчаіснасці, адрозная ад афіцыйнай прапагандысцкай, у вачах савецкага "правасуддзя" не магла быць інакшай, як "клеветническая". І Грынкевіч 8 лютага 1950 года атрымлівае па артыкуле 72, п. "а" восем гадоў зняволення ў ИТЛ.

У той самы дзень той жа суд разгледзеў справу Грынкевічавай зямлячкі Алены Барысевіч з колішняга Ільянскага раёна. Абвінавачанні былі падобныя: "клеветнические измышления на Советскую власть и ее действительность, на колхозное строительство в СССР, распространяла клеветнические поражения слуха (так у арыгінале — М.Ч.) о будущей войне Советского союза, клеветала на органы МГБ". Аднак падсудная, у дадатак да "злачынстваў" зямлячкі, "клеветала на Советские законы и советское правосудие, дискридитировала советских партизан и офицеров". У дадзеным выпадку, можа за "дискридитацию советского правосудия", гэтае "правосудие" прысудзіла Барысевіч на два гады больш ИТЛ — 10, з пазбаўленнем выбарчых правоў на 5 гадоў, і.зразумела, з канфіскацыяй усёй маёмасці.

На сходах, куды вяскоўцаў зганялі, каб зарганізаваць у калгас, лепш было маўчаць. Усялякія сумневы, а тым больш крытыка, расцэньваліся як злачынства, i ў паскораным парадку жорстка караліся. Для постраху іншым, каб былі згаворлівейшыя.

Вось грамадзянка Вікторыя Дзвіль з вёскі Гейстуны Ашмянскага раёна на сходзе аднавяскоўцаў вясной 1950 года "проводила контрреволюционную агитацию — клеветала на условия жизни колхозников и призывала граждан не вступать в колхоз". За што i атрымала восем гадоў сталінскага канцлагера. Вось так: заклікаеш "не ўступаць", i ты — контрэвалюцыянер.

А вось паказальны працэс ужо з 1953 года. Жыхар вёскі Стара-Дубава Чурлёнскага сельсавета Вялейскага раёна Аляксандар Аўдзей, 1924 года нараджэння, беларус, жанаты, не судзімы, на паддашку свайго дома пад замком захоўваў антысавецкую літаратуру, а таксама "исполненные от руки два рисунка создателей Коммунистической Партии и Советского государства с учинением на них клеветнических надписей, а также хранил картонную коробку с антисоветской надписью в адрес одного из создателей Коммунистической Партии". "Один из организаторов" на пачатку сакавіка таго ж года ўжо памёр, але Маладзечанскі абласны суд 25 сакавіка пастанавіў Аўдзея «с применением Указа Президиума Верховного Совета СССР от 26 мая 1947 года