Уладзімір Сауліч - Сабака з залатым зубам

Кацярына Карпаўна. А што ў Марылі?

Дзед Язэп. А ты што, не чула?

Кацярына Карпаўна. Не.

Дзед Язэп. Гэта ж сыны і дочкі пакінулі яе адну. Забрала дзяржава яе ў гэты дом… Вот памяць… Ну, дзе такім, як мы, век дажываць.

Кацярына Карпаўна. Дом састарэлых?

Дзед Язэп. Во, ён самы. А там Марыля хутка і Богу душу аддала. Пахавалі яе там жа, на могілках, ля дома таго, бо ніхто з дзяцей не з'явіўся, хоць і тэлеграмку далі. А па часе дзецям супраць людзей сорамна стала. Сабраліся, зрабілі матцы помнік і павязуць жа ставіць на тыя могілкі. Прывозяць, а помніка ставіць няма дзе.

Кацярына Карпаўна. Божачка, як жа гэта?

Дзед Язэп. А там што… падшыванцы гэта нейкія павырывалі крыжы і спалілі. І цяпер невядома, дзе чыя магіла. Брацкія могілкі…

Маўчанне. Кацярына Карпаўна неўпрыкметкі змахвае хусцінкай слязу. Дзед Язэп устае.

Пайду. А то затравіў цябе, Карпаўна, сваімі анекдотамі.

Дзед Язэпзачыняе за сабой дзверы. Кацярына Карпаўна ў бяссіллі апускаецца на вузел і плача.

Кацярына Карпаўна (да залы) . Людзі, у вас прашу паратунку. Зжальцеся нада мной. Дапамажыце сэрцайку майму вытрываць. Скажыце мне, за якія такія грахі на схіле гадоў мне паслана такое мучэнне? Ці я жыццё сваё гультайкай пражыла?.. Ці я дзетак сваіх недагледзела, пакрыўдзіла?.. Людзі, адгукніцеся!..

З-за дзвярэй даносіцца голас маёра Козлікава:

Неўзабаве ў пакой увальваецца сам маёр Козлікаў, а за ім — Фяўроння Захараўназ сабакам на руках.

Маёр Козлікаў (футболіць нагой міску) . Матка, ты гатова?

Кацярына Карпаўна ніжэй схіляе галаву.

(Заўважае валізку, кранае яе.) Матка, ты ў мяне — малаток! (Забірае ў Фяўронні Захараўны сабаку, расшчэрвае яму зяпу.) Глядзіце, любуйцеся на залаты зуб сабакі маёра Козлікава!

Сабака падыходзіць да краю сцэны і паказвае ў залу залаты зуб. Віляе хвастом.

Фяўроння Захараўна. Асцярожна, не выпусці.

Маёр Козлікаў. Не выпушчу. Я цяпер ніколі не выпушчу яго з рук, маё золата. Як мы з табой, Фяўронюшка, грохнулі, а?!

Фяўроння Захараўна. Такі натоўп пад дзвярыма ў зубапратэзны. Як залямантаваў, думала, што разарвуць, варвары. Добра, што ты — пры пагонах.

Маёр Козлікаў. Я ім хайлы ўраз заціснуў.

Фяўроння Захараўна. Сабака, бедны, намучыўся.

Маёр Козлікаў. Затое цяпер — з залатым зубам. Усяляй Пана Фокса ў пакой, а я адкіну матку ў дом састарэлых. (Да Кацярыны Карпаўны.) Матка, пад'ём!

Кацярына Карпаўна нібыта скамянела. Не рэагуе.

(Гучней.) Матка, карэта пададзена, мля!

Кацярына Карпаўна. Нікуды я, сынок, не паеду.

У Фяўронні Захараўны ад гэтых слоў адвісла сківіца.

Маёр Козлікаў (перапытвае) . Як гэта «не паеду»?

Кацярына Карпаўна. Не паеду, сынок, і ўсё.

Фяўроння Захараўна. Во, я так і ведала. Ушылася старая абармоціха, як блыха, у нашу кватэру. Цяпер яе ніяк не выкурыш.

Маёр Козлікаў. Матка, мы з табой так не дамаўляліся. Не валяй дурака. Мне пакой патрэбен.

Кацярына Карпаўна. Вызвалю я табе пакой, сынок.

Маёр Козлікаў. Чулі? Не паедзе — і вызваліць? Як жа гэта?

Кацярына Карпаўна (ціха) . Памру!..

У пакоі наступае цішыня. Парушае яе Фяўроння Захараўна.

Фяўроння Захараўна. Ага, знайшла дурняў. Яна — таго, а нам — пахаванне строй.

Маёр Козлікаў (на жонку) . Заткніся! Мы з маткай пра смерць гаворым. (Да Кацярыны Карпаўны.) Кажаш, матка, памрэш?

Кацярына Карпаўна. Памру, сынок, хутка памру.

Маёр Козлікаў. Але ж пакой мне патрэбен сягоння.

Фяўроння Захараўна. І не іначай.

Кацярына Карпаўна. Сягоння і памру. Я ж цябе, сынок, ніколі не падводзіла.

Маёр Козлікаў. Гэта так. Але цяпер — асобы выпадак.

У пакой убягае сяржант Дзюба.

Сяржант Дзюба (дакладвае) . Таварыш маёр, дакумент з загса дастаўлены. (Падае канверт.)

Маёр Козлікаў (бярэ) . Трэба мне цяпер гэты дакумент, як сабаку пятая лапа. (Хавае канверт у кішэні. Больш непасрэдна да сяржанта Дзюбы.) Вот скажы мне, сяржант: мая матка заявіла, што сёння дасць дуба. Можна ёй верыць ці не?

Сяржант Дзюба. Можа, і памрэ, раз сказала.