Уладзімір Сауліч - Сабака з залатым зубам

(Ля парога.) Мы нічога не забыліся?

Фяўроння Захараўна. Пашпарт сабачкі я ўзяла. Перакусіць ёй на дарогу — катлетак, каўбаскі таксама…

Маёр Козлікаў. А грошы? На залаты зуб?

Фяўроння Захараўна (разгублена) . У мяне няма.

Маёр Козлікаў (шарыць па кішэнях) . Во, мля, і ў мяне няма. (Да Кацярыны Карпаўны.) Матка! Дай грошы на залаты зуб сабаку!

Кацярына Карпаўна нібыта не чуе, моўчкі працягвае збіраць рэчы.

(Гучней.) Матка!.. Дай грошы!

Кацярына Карпаўна (усхліпвае) . Сынок, якія ж у мяне грошы? Я ж вам усё аддала: хатку сваю цёпленькую, дагледжаную людзям прадала — табе машыну купіла. Кароўку, іншую жыўнасць спусціла, што гарбом гадамі нажывала, — вам на тэлевізары. Пенсію маю вы атрымліваеце. Няма ў мяне ні капеечкі, сынок.

Маёр Козлікаў. Што ў цябе, матка, на шыі ў вузельчыку?

Кацярына Карпаўна (інстынктыўна прыціскае рукі да грудзей) . Гэта на мае апошнія дзянькі, сынок.

Маёр Козлікаў (лагодна) . Матка, твае апошнія дзянькі пройдуць на поўным дзяржаўным забеспячэнні. Я для цябе ў тым доме асобны пакой выб'ю, нават большы, чым ты ў нас мела. Табе, як пані, у пасцелю будуць насіць абеды, вячэру. Дактары будуць цябе наведваць па першай просьбе. Лякарствы выпісваць. І ўсё — бясплатна. Дык навошта табе грошы?

Кацярына Карпаўна (ціха) . На смерць.

Маёр Козлікаў. І пахаваюць, матка, цябе дарма. Спецыяльным артыкулам прадугледжаны сродкі на адзенне, труну, месца на могілках. Прападуць нізавошта твае грошы.

Кацярына Карпаўна. Не прападуць. Добрым людзям аддам.

Фяўроння Захараўна. Во, я так і гаварыла: зусім сумленне страціла старая. (Падскоквае да Кацярыны Карпаўны.) Ды што з ёй цырымоніцца? Забраць — і ўсё!

Кацярына Карпаўна (яшчэ мацней прыціскае рукі да грудзей) . Жывая не аддам. Возьмеш толькі ў мёртвай. (Плача.)

Маёр Козлікаў (на жонку) . Спыніся! Нідзе не дзенецца. Я ведаю яе, супакоіцца — і аддасць.

Фяўроння Захараўна. А чым зараз плаціць за залаты зуб?

Маёр Козлікаў. Дамоўлюся. Сват пачакае.

Маёр Козлікаўі Фяўроння Захараўнавыходзяць. Маёр Козлікаў крычыць з-за дзвярэй.

Матка! Каб пакуль вярнуліся — была гатова!

У пакоі застаецца адна Кацярына Карпаўна.

Кацярына Карпаўна (збірае валізку) . Ці ўсё гэта я ўзяла? Сукенкі ёсць: і на будні дзень, і на хаўтуры. Хусткі — крамная, цёплая, вайлакі… А посуд? Во міскі і не паклала. Галава як рэшата дзіравае. Зусім памяці не стала. (Нясе міску, з любоўю разглядвае яе.) Яшчэ з мужам удваіх сёрбалі з цябе, сяброўка ты мая неразлучная. І ў вёсцы служыла, і тут. А куды цяпер паедзеш?.. (Усхліпвае.) У якую далёкую дарогу адправімся, у якую турму адвязе нас сынок? Хоць бы разочак, хоць бы адным вокам зірнуць на родную вёску, на прададзеную хатку… Ой, навошта ж я, дурная, гэта зрабіла? Дзе мазгі былі? Чаму людзей не паслухалася? Суседа Язэпа? Гэта ж ён так адгаворваў, як прадчуваў бяду. Як ведаў.

У пакой ціха заходзіць дзед Язэпса стрэльбай. Кацярына Карпаўна не заўважае яго.

Чуў бы ты, суседзе Язэп, як я цябе памінаю.

Дзед Язэп. Чую, чую, Карпаўна.

Кацярына Карпаўна. Божачкі, хто гэта? (Азіраецца, заўважае дзеда Язэпа.) Вот і з галавой у мяне нешта не ў парадку. Здані мрояцца.

Дзед Язэп. Не здань я, Карпаўна, а твой былы сусед — Язэп!..

Кацярына Карпаўна (мацае вопратку дзеда Язэпа) . Язэп!.. І праўда — Язэп!.. Які ж ты малайчына, што не забыўся, наведаў мяне!

Дзед Язэп. Сорамна, Карпаўна, прызнацца, але не да цябе ехаў я. Сына твайго, Караната, хачу пабачыць. Справа ёсць.

Кацярына Карпаўна. Быў Каранат. Толькі што выйшаў. (Прыкмеціўшы хваляванне дзеда Язэпа.) Ён хутка вернецца. Пачакай. Прысядзь во. (Ставіць крэсла.)

Дзед Язэп (усаджваецца) . Кратаешся патроху, Карпаўна?

Кацярына Карпаўна. Якое там кратанне? Толькі што клёваю. Душа на нітачцы затрымалася. А як ты?

Дзед Язэп. Дажываю таго быту, калі паложаць пад пліту.

Кацярына Карпаўна. Старасць — не радасць, а смерць — не падарунак.

Дзед Язэп. Жыццё — што макаў цвет: раніцою расцвітае, а к вечару — ападае. (Азіраецца.) Жывеш ты, Карпаўна, як пані.

Кацярына Карпаўна. Такія паны — па тры ў штаны. Але ж пакуль жывеш — усяго трэба. А як паміраць — чатыры дошкі і пяску трошкі. Так і я. Як жыла, то старалася. Дапамагала сыну і мэблю справіць, і дываны. І кватэру з-за мяне большую далі.