Дубавец Сяргей - Практыкаванні

Жаночая паэзія — гэта як куток натуральнай природы ў самой прыродзе-паэзіі, у межах жанру. Колькі набудавана тут усяго з дубу i бетону! А вось — закінуты глухі парк, дзе ўсё расце як хоча. /Адзін паэт назваў свой зборнік вершаў «Парк». У выдавецтве пратэставалі, маўляў, гэта амаль тэхнічны тэрмін. Трэба што-небудзь накшталт «Гронкі радасці»./ Быццам нікому, ні па якіх прагматичных меркаваннях гэты парк не патрэбны. Але знікне ён, знікне паэзія ўвогуле. Вырадзіцца. Ператворыцца ў нейкі «лірычны гермафрадыт», не здольны нараджаць. I сімптомаў гэтаму колькі заўгодна.

Напрыклад, наша жаночая паэзія «сярэдняга пакалення». Чым яна адрозніваецца ад мужчынскай? Тая ж дэкаратыўнасць, тая ж звернутасць пачуцця «ўсярэдзіну», тыя ж шоры агульнапрынятасці. Паміж сабой яны таксама вельмі падобныя. Хіба што настойлівы зварот да жаночых вобразаў нацыянальнае гісторыі адрознівае ix ад паэтаў-мужчын. З ікшага боку, гэтая вось устаноўка — пісаць менавіта пра жанчын, як i кожная іншая прагматичная ўстаноўка, скоўвае ix. Яны не стыхійння, не непрадказальныя. Розніца ж іхніх паэзій паміж сабой — не ў адрозных «станах душы», a зноў-такі ў назыўных аўтабіяграфічных фактах. Зрэшты, i біяграфіі нашых паэтак, ix лёсы таксама падобныя. I не толькі фактамі, але i прышечанасцю духу. I сцяг над імі адзін — белы. Быццам выцвіла на ім чырвоная паласа нкзгоды i жалочае годнасці. I калі раптам спрабуюць яны стаць актыўнымі, смелымі, нечаканымі, дык i смелыя, i актыўныя, i нават нечаканыя яны — па-мужчынску, ёсць вядома, і ўдалыя, «дабротныя» вершы i, можа быць, няхепскія зборнікі, але зноў жа па-мужчынску ўдалыя i някепскія: прагматызмам, досведам літаратурнае работы, беражліва назапашанымі эмоцыямі, а не раптоўным i моцным пачуццем. Такім нязвыклым. Такім... чорт ведае якім. Іншымі словамі, наша паэтка запісвае толькі тое, што можа зразумець, прэпараваўшы гэта крытэрыямі часопіснага i выдавецкага рэдактара, Калі ж на пяро просіцца «чорт ведае што» /можа бьщь, ейная жаночая прырода просіцца/ ды яшчэ ў «чорт ведае якой» форме, яна спрактыкаванаю рукой рамесніка адкідае гэта, як непатрэбнае, «негабарытнае».

Па-жаночы першасныя вершы я знаходжу сення альбо сярод практыкавамняў пачатковак — яшчэ неўтаймаваных, це абняволеных «персанальным таўром», альбо ў паэзіі старэйшага пакалення. Напрыклад, у Яўгеніі Пфляўмбаўм:

Не вымагаю я ў жыцця —

Пад сонечнай каронаю —

Ані драбіны пачуцця,

Hi яблыка чырвонага.

Не вымагаю ні хвальбы.

Hi віншавальных клічнікаў —

Яны, як познія грыбы

Дажджыстага кастрычніка.

Hi абароны, ні спагад,

Hi літасці ганебнае...

Хай вес белы снегапад

На мой адзіны панарад —

На вершаванне зрэбнае.

I не чакаючы здаўна

Падзякі замаруджанай,

Адно баюся, каб мана,

Залішне ўгрэўшыся з віна,

Зайшла ў мой дом астуджаны.

Глядзіце, тут нічога не прыдумана. У гэтым простым вершы, здаецца, зусім па-свойму перададзена адчуванне старасці. I я, чытач, бяру гэтае асаблівае адчуванне сабе, такога ў мяне яшчэ няма, так я яшчэ не адчуваў, і цяпер мае ўяўленне пра свет i пра сябе будзе больш дакладнае i больш багатае роўна на гэтае вось адчуванне... Ну, а калi ўсе вершы Пфляўмбаўм нясуць кожны свае адчуванне?.. Напрыклад, вось гэты страшнаваты верш:

Ужо ж астатняя бяда,

Калі самой сябе шкада,

Калі ў люстэрка гляне боль,

I, можа быць, нічога больш.

А што хацела б ты цяпер?

Сысці з двара, як робіць звер,

Калі гайдаюцца лясы,

А ен цураецца красы,—

Яму патрэбен срэбны мох,

Каб ён, стамлёны, ўрэшце лёг.

Ці думалі вы, шаноўны чытач, калі-небудзь пра тое, як вы будзеце паміраць?..

Жанчына нашмат больш жорстка кантактуе з будзеннай рэальнасцю, чым мужчына. I «ўзлет над бытам» ад яе патрабуецца болыпы. Хоць i не так, як мужчына, «аснашчаная» яна сістэмай, парадкам, дысцыплінай. Але ўзлятаць ей даводзіцца спачатку да зыходнага /мужчынскага/ узроўню, a толькі потым — яшчэ i яшчэ — да ўзроўню творчасці. Зусім не кожнай гэта пад сілу. Іншая задаволіцца i агульнапрынятым. A іншая — i ўзляцеўшы, не ўтрымаецца. Ці не найчасцей жанчына ставала паэткай цаной уласнага жыцця? Як Ларыса Геніюш, напрыклад. Паэт-трыбун, які да самай смерці служыў толькі Бацькаўшчыне i ані разу нідзе i нікому не схлусіў. Бацькаўшчына — муза трыбуна...

Хоць душа твая гордая ў ранах

З непрытомнага болю крычыць,