Дубавец Сяргей - Практыкаванні

Утрыманцы есць у кожнай літаратуры свету. Але бяда, калі філасофія «незаўважнага эпізоду» запануе. Тады ўжо ніякі Быкаў не здолее выратаваць прэстыж нацыянальнага прыгожага пісьменства, ніякі Набокаў не паправіць фінансавыя справы нашай літаратуры. 70-гадовая арыентацыя на «мы», на размеркаванне i ўраўнілаўку сталася для літаратуры згубным шляхам. Хіба вы яшчэ не бачыце гэтага?

А справа ў тым, што ва ўсе часы нацыянальную літаратуру ствараю толькі я. Што я зраблю — тое i будзе. Ніякія калектывізмы, саюзы i пленумы не заменяць мяне. Калі хочаце, літаратура — гэта сукупнасць творчых эгаізмаў, творчых сусветаў. Яна тым больш багатая, чым больш непадобныя гэтыя сусветы.

Байкі пра тое, што каб выспеліўся талент, трэба сотні няздараў,— гэта толькі байкі. З якіх соцень выйшлі Багушэвіч ці Купала? Усе адбыдося якраз наадварот, Як заўважыў Ф.Кафка, геній, праходзячы, прабівае ў сцяне зяўру, у якую тады сунуцца ўсе астатнія. «Мы» не могуць ісці паперадзе «я». А глебай для «я» есць не сотні дробных творцаў, а свой край i свае людзі ў ім.

Прамоўце: «Я» i адчуйце неабмежаванасць сваіх магчымасцяў, сваю ні з кім не падзеленую свабоду i ні з кім не падзеленую адказнасць. Для кожнага гэта — прасвятленне. Нават не кажучы пра здольнасці, вы павінны адшукаць свае зыходнае «я», каб рэалізавацца максімальна, на колькі вас есць.

Зрабі ўсе, што можаш, i трошкі больш.

Поўная свабода — гэта i ёсць поўная адказнасць перад сабою.

Вось што цяпер адбываецца i ў літаратуры, i ў палітыцы, i ў эканоміцы,— паўсюль. Людзі, прадпрыемствы, цэлыя рэспублікі апынуліся перад магчымасцю вызвалення. I кожны гэтую магчымасць рэалізуе пасвойму настолькі, наколькі прагне свабоды, будучыні, жыцця.

Калі ў вас есць такая прага, вас не спалохае заклік да незалежнасці Беларусі — яе ўласнасці на самую сябе i адказнасці за самую сябе, яе падначаленасці толькі самой сабе, яе роўнага партнерства з іншымі краінамі. Сорамна Беларусі жыць горш за Літву, Венгрыю, Галандыю. Сорамна пісаць горш за Быкава i Маркеса.

«Не кожнаму дадзена»? Рэч не ў гэтым. Рэч у змірэнні, у нехаці, з якой сёння робіцца ці не ўся беларуская літаратура. Калі я прагну дзіва, гірагну ўразіць сябе, цябе i свет, прагну пісаць цікавей за іншых, прагну пераскочыць самога сябе, тады пры ўсёй маёй «зыходнай бяздарнасці» я не магу напісаць слабы твор. Будуць блытацца словы i фразы, будзе губляцца думка, але... Гэта ўжо справа часу, досведу, практыкі. Абы не страціць прагу. Не прамяняць яе на нятворчыя стымулы i не ўляпіцца ў гэтае «мы».

«Мы» — гэта вяршыня філасофіі «не кожнаму дадзена», апафеоз ураўнілаўкі. Сярод нас няма геніяў, але ніхто i не бяздарны. Так, каб зусім. Татальная пасрэднасць.

Выраз «не кожнаму дадзена» справядлівы роўна настолькі, наколькі не кожнаму дадзена быць свабодным, а значыць — не справядлівы ўвогуле.

Беларуская савецкая літаратура — не проста, не зусім беларуская літаратура. Настолькі не зусім, наколькі савецкая.

Савецкая — гэта не проста звыклае дэкаратыўнае азначэнне. I калі не зусім раскрыліся таленты Чорнага, Мележа, Янішчыц, пра што цяпер шмат пішуць, дык гэтае не зусім i тлумачыцца словам «савецкая», якім іхнія абсалютныя таленты /беларускі пісьменнік/ удакладняюцца /беларускі савецкі пісьменнік/. Савецкая — гэта значыць сацыяльная, гэта значыць «мы». Але калі вы гаворыце, што ў нас есць набыткі, i называеце пры гэтым Чорнага, Мележа, Янішчыц,— вы маеце на ўвазе «я» кожнага з ix, «ego».

Я чытаю тое, што пішуць мае раўналеткі, i бачу, што пасля ўступлення ў СП, у «мы», яны сталі пісаць гладчэй, але больш скавана i таму шрш. Магчыма, яны страчваюць кожны свае маральныя i эстэтычныя схільнасці? Магчыма, яшчэ не вызначылі ix... Уяўляю, як мае прынцыпы i схільнасці робяцца часткай нейкіх агульных схільнасцяў. I мне ўжо не трэба мучыцца, шукаць, а самае галоўнае — не трэба ні за што адказваць. Гэтак я страчваю волю...

Яны глядзяць на сябе сукупным позіркам свайго атачэння. У СП ім выдаюць квіток-стэрэатып /нумар, як пісаў А.Асташонак/, i яны ўжо імкнуцца адпавядаць гэтаму стэрэатыпу. Усе адно, што гэта — стэрэатып адраджэнца, баязліўца ці п'яніцы, Выдаткі калектывізму... Унутраны пратэст гоніць маладзейшых пісьменнікаў у бар, на бар'ер, які іншы з ix ужо не пераскочыць ніколі. Моцы не хопіць. Ён падзяліў сваю адказнасць за сябе перад сабой з вамі, аддаў свае сілы, сваю мужнасць i волю ў агульны кацел.

Я думаю, адкуль у вершах маіх раўналеткаў так шмат моцных словаў? Крыжы, кроў, віно, Хрыстос i нават — «засранцы». На нейкі час фаталістычныя настроі i фатальная лексіка спаміж маладых паэтаў запанавалі. Цяпер я ведаю — гэта ад слабасці, ад інстынктыўнае патрэбы неяк бараніцца ад панібрацкага ліпучага «мы», ад непазбежнасці i безальтэрнатыўнасці гэтага шляху для иазта, ад нівеліроўкі, ад усялякіх «роўнасці i братэрства»,..