Дубавец Сяргей - Практыкаванні

«Бурапена» тых маладых, маладнякоўцаў, ішла ад пачування моцы новага «мы» ў проціборстве са старым! аўтарытэтамі — «я». «Буранена» сёнкяшніх маладых — гэта агонія «мы», якое канае разам з састарэлым бясплбнным ладам, гэта, можа быць, балеснае вылучэнне кожнага «я» з манапольнае агульнасці — СП. Вось розніца. Тады было «мы» супраць «я», а цяпер наадварот. Калі хочаце, гэта спроба рэваншу Купалы i Пушкіна ў тых, хто некалі скідаў ix з карабля гісторыі.

Творца заўсёды самотны. Адному Богу вядомыя ШЛЯХІ яго.

Сёння СП — гэта ўжо толькі структура, шкілет, які паволі рассыпаецца на сонцы.

Шляхі літаратуры ніколі не пачынаюцца з структуратворчасці. I таму марна спадзявацца на новыя структуры, на які-небудзь «Апрель» ці які-небудзь «Красавік». Нішто жывое не пачынаецца са шкілета. Нельга ў шкілет напхаць вантробаў, абцягнуць скурай i — ідзі гуляй.

Усё жывое пачынаецца з маленькага кволага зародку. A літаратура — жывая.

У гісторыі беларускага пісьменства я знаходжу Удалы прыклад літаратурнага аб'яднання. Гэта «Узвышша». Дзесятак асобаў сабраліся i сталі выдаваць часопіс. Добры часопіс. I амаль усе ўзвышэнцы цяпер — класікі. Яны не был i. «мы». У іхняй праграме дэкляравалася якраз адваротнае. Яны былі сябрынаю «я», злучаных прагаю здзіўляць свет.

Каб такія часопісы з'яўляліся, знікалі i зноў з'яўляліся сёння, каб яны былі розныя i заўседы народжаныя спантанна кожнай новай ярагаю здзівіць свет, патрэбныя спрыяльныя грамадскія ўмовы, магчымасць кожнаму ахвотнаму заснаваць такі роўны ў правах з астатнімі /у нашых варунках — з эспэўскімі/ часопіс. Патрэбна адмена папярэдняе цэнзуры, скасаванне ў літаратуры ўсялякага адміністрацыйна-ідэалагічнага падпарадкавання. Усе гэта я магу назваць адным словам — давер да грамадзяніна. Вось у гэтым якраз кірунку сенняшні СП не робіць нічога. А гэта кірунак да свабоды.

Кожная рэдакцыя кожнага літаратурнага часопіса цяпер — гэта бабілонская вежа, дзе сустрэнеш увесь спектар поглядаў. У адной рэдакцыі праз аднаго сядзяць сталініст, прагрэсіст, сталініст, прагрэсіст... Людзі гэтыя, паводле сваіх уяўленняў пра маральнасць, эстэтыку i жыццё ўвогуле, складаюць зусім эклектычнае «цэлае». Адсюль — нехаць. Адсюль i тое, што ў нас няма ніводнага літаратурнага часопіса як такога. А тое, што есць,— акамянелыя структуры.

Калі не зраблю я — не зробіць ніхто. Гэта першае црыказанне гаспадара. Так, як зраблю я, не зробіць ніхто — першае прыказанне творцы.

1990

ТРЫ ПАЭЗІІ

Кожнага разу, калі думаю пра паэзію, я думаю пра жанчыну. Пакуль есць жанчына — нараджаюцца вершы. «Нарадзіўся раман» ці «нарадзіўся артыкул»,— так не кажуць. Нараджаецца толькі паэзія. Тут уладарыць не прагматычны i нават не інтуітыўны пачатак. Тут пануе стыхія, непрадказальная i спантанная. Раптам стала сумна, раптам смешна, раптам заплакала, раптам...

З таго, як мужчына цягнецца да парадку, да сістэмы, да абумоўленасці ўсяго, можна зрабіць выснову, што ен ад пачатку схільны да бюракратызму, да стварэння жорсткіх структур, да культу формы. Правам дужага, непадзельнаю ўладай ці праз любы сэрцу грамадскі парадак, праз умоўнасці ен падпарадкоўвае сабе жанчыну, i тая, блякнучы ды хмурнеючы, ператвараецца ў нявольніцу, што вымушана згаджацца i падначальвацца. Што прыемнае яму — цяпер i ей прыемнае. Ужо нават i думаць пра вызваленне яна не можа, бо ейныя ж хаўрусніцы па плоці заярмяць: ідыётка! супраць улады пайшла! супраць парадку! I вось яна, прыгнятаючы сябе, сарамліва хавае i ўсяляк глушыць у сабе сваю, адрозную ад мужчынскай, духоўную прыроду як нешта непрыстойнае, Яна ўжо імкнецца прыпадобіцца да мужчыны: стрыжэцца пад паўбокс, надзявае штаны /гэта на яе фігуру!/, паліць, п'е...

Але паспрабуй яна паўстаць — нічога не атрымаецца. Вынік будзе той самы. Бо жанчына-Спартак — гэта мужчына ў спадніцы. Імкненне да эмансіпацыі, да роўнасці плоці абяртаецца яшчэ большым рабствам. Таму што за эталон, за тое, да чаго трэба прыраўняцца, узяты мужчына, ягоная ўнутраная прырода, псіхалогія, ягонае грамадскае становішча.

У разменах пра эмансіпацыю /заўсёды альбо «занадта сур'ёзных», агульных i прагматычных — з трыбуны, альбо іранічных, з усмешкай — у побыце/ жанчына разглядаецца як чалавек адрозны ад мужчины толькі некаторымі фізіялагічнымі асаблівасцямі, i толькі гэтая розніда ўлічваецца при «выраўноўванні». Жаночая псіхалогія ў такіх разглядах — нешта загадзя другаснае. Як другасныя i ўсялякія «женсоветы», што існуюць выключна на ўзор арганізацый мужчынскіх. Магчыма, у вогуле любая арганізацыя /а ўжо творчая — без сумлеву/ чужая жаночай прыродзе.