Дубавец Сяргей - Практыкаванні

З часам экспрэсія пачала знікаць з нашых стасункаў. Кожны рабіўся ўсе больш самастойны, жыў сваім жыццём. I паміж намі зноў з'явілася дыстанцыя. Але ўжо дыстанцыя адчужэння. I звязвала нас адное сантыментальнае стаўленне да супольнага юнацтва. Аж пакуль не дадаўся да гэтага ўсвядомлены літаратурны інтарэс.

6.

— А цяпер ты вырашыў яго забіць? — спыталася я.

— Бабайку? З якой нагоды?

— Ён сам сказаў, што збор творцаў можа скончыцца для яго трагічна.

— Гэта цікава...

Спрут падняўся, выйшаў у вітальню ды вярнуўся ўжо без плашча i ў тэпцях.

— Бачыш, шаноўная, я ніяк не думаў пра такія вынікі. Вельмі можа быць, што пасля збору мы ўсе пакінем гэты дом іншымі людзьмі. Калі ж нехта акажацца забіты... маральна забіты, вядома,— гэта будзе азначаць толькі тое, што найлепшым чынам папрацавалі нашыя галовы i нашыя душы.

— А ты бачыш сярод нас вартых такога забіцця?

— Хто ведае?.. Маральна можна забіць толькі вельмі слабога чалавека, альбо чарвівага. Бо маральнае забойства — гэта самазабойства... Калі такі будзе наш вынік, мы, магчыма, i праўда створым нешта новае. Дакажам самае галоўнае — што літаратурная творчасць можа ўздзейнічаць на жыцце не толькі апасродкавана, але й непасрэдна.

Усе жывое, як ты разумееш, нараджаецца ў пакутах. I жывая літаратура таксама. A калі парадзіха проста-ткі ненатуральна старая, то i пакуты — ненатуральныя. Зрэшты, няхай сабе памірае. Нажылася. Нас цікавіць дзіцёнак.

— А што, калі гэта ўсе толькі пражэкты?

— Тады i сапраўды варта будзе засіліцца, гэткае будзе расчараванне. Бо што мы сення? Адмаўленне, якое прагае намаганнем усіх сваіх духовых сілаў ператварыцца ў сцверджанне. А не ператворымся, дык урэшце непазбежна адмовім самі сябе.

Мне здалося, што я абавязкова павінна зараз падумаць: «Які перада мной страшны чалавек!» Але так часта не хочацца рабіць тое, што ты чамусьці павінен быў бы зрабіць, што я толькі ўсміхнулася сваім думкам.

— Ты смяешся? — сказаў Спрут.— Але ж я тольхі разважаю, я нічога не ведаю канчаткова — што гэта будзе i як.

7.

Трэцім у іхняй кампаніі быў Дзік. Ён стаў худы, прыходзіў на дыктоўкі жорсткі i пануры i не пазнаваў мяне. Я нават спрабавала зазіраць яму ў вочы, каб убачыць там інтарэс да свае асобы, але марна. Гэта быў зацкаваны галодны воўк, а не дзік. Нават самаўпэўнены Спрут стараўся не зачапіць яго словам.

— Пястота,— казаў Спрут пра Дзіка.— Адседзеў — азвярэў.

— Дык нашто ён вам?

— Каб не забываліся, што такі ёсць.

— I ён піша вершы?

— Піша. Каторыя з зоны — хто не піша?

— А за што ён?..

— Якая розніца? Другі раз можа сесці ўжо за што хочаш. Хоць за канібалізм.

— I табе не боязна?

— А што? Боязь — таксама частка жыцця. Неад'емны элемент. Ці памятаеш, я казаў, што страх апанаваў нашыя душы тады, калі людзі пачалі прыручаць зло?..

8.

Вязень рашуча сеў на руіну. Ён скончыў.

Натоўп застыў у непаразуменні. Усе пазіралі на Бая. Недзе заплакала жанчына.

— Та-ак,— сказаў Бай.— Кажаш, страціцца ўсё! Мабыць, ты маеш рацыю. Да таго ідзе. Але ты нічога не сказаў пра выйсце. Пакажы нам шлях.

Наступіла пярэрва, калі ў напружаных душах збіралася злосць, гатовая раптам змяніцца на лютасць, выбухнуць нянавісцю.

— Які шлях? — не зразумеў вязень.

Вочы ў Бая наліліся крывёю, i ён закрычаў:

— Па якім выйсці з таго, што ты тут напрарочыў! Ці ты прапануеш нам задаволіцца гэтымі стратамі? Пакорліва чакаць ix i радавацца, што ты так спрытна ўсё прадбачыў?!

Цяпер ужо тысячы вачэй асвятліла ярасць. Некаторыя мужчыны падхапілі з зямлі глыжы.

— Не ведаю... — прамармытаў вязень.— Няма гэткага шляху.

I раптам з натоўпу выйшаў малацьбіт, які разбурыў сваю вязніцу першы. Ca злоснай радасцю ён прамовіў:

— А-ах! Выходзіць, i ты не прарок!

Некалькі мужчын рынуліся былі на вязня, але малацьбіт спыніў ix рухам.

— Хто ж тады прарок? — павярнуўся ён да Бая.— Ты абяцаў, што адзін з нас абавязкова будзе прарокам. Дык, можа, прарок — той, у мураваным склепе? Можа, ён адшукаў шлях?..

— Яшчэ дзве страты,— прашаптаў вязень аднымі вуснамі.— У нас не можа быць прарока... У нас няма выйсця...

I тут пчуліся гартанныя крыкі. Усе людзі паглядзелі ўгару ды ўбачылі, як над полем праляцеў вялізны чорны крумкач...

— Гэта тупік,— сказаў Бабайка.— Каб літарагура магла непасрэдна ўздзейнічаць на жыццё, яна сама мусіць стаць учынкам.

9.

Штосьці мелася адбыцца паміж намі. Гэткае напружанае было чаканне. I калі мы нарэшце сабраліся ў пакоі Настаўніка, за акном пачалася залева. Доўга-доўга мы сядзелі моўчкі i слухалі, як падаюць кроплі.