Дубавец Сяргей - Практыкаванні

— А вы хіба нічога не ведаеце? Гм... Відаць, ён сказаў вам, што пайшоў на аперацыю. Гм... Як гэта ні сумна, але яго больш няма. Ён патапіўся ў сцёкавых водах. Ёсць у нас тут такая падземная рэчка, у трубе. Яе яшчэ жартам называюць Лета. Так што кануў. Прыношу вам свае спачуванні.

— Гэта як,— не магла зразумець я,— у каналізацыі, ці што?

— Ну, не зусім, але... Ды вы не хвалюйцеся. Смерць ягоную мы ўсе зразумелі, успрынялі з пашанай. Праўда, некралогу не будзе. Самі разумееце, такая смерць... Тым больш што ён упарта не хацеў уступаць у наш саюз...

— А што будзе з гэтым? — спыталася я, паказваючы на рукапіс.— Гэта яго апошняя кніга.

— На жаль, відаць, нічога не будзе. Я яму яшчэ пры жыцці казаў, што такая кніга зараз не атрымаецца. Але гэта пакуль. Таму вы лепей забярыце яе назад. Няхай паляжыць. Нам цяпер вельмі патрэбныя такія вось адхіленыя рукапісы...

Вярталася я дадому i ніяк не магла зразумець усе гэтыя рэчы: што ён патапіўся, што ў каналізацыі, што кніга «няхай паляжыць», бо яна вельмі патрэбная...

Мне карцела што-небудзь зрабіць для Настаўніка, каб хутчэй забыцца на ўсё гэта. Хоць бы на час, а тады ўсё зразумеецца само сабою.

На вечаровай вуліцы некуды спяшаліся людзі. Вось запалілі рэкламу i ліхтары. Неба адразу пацямнела. Каля стадыёна я купіла кветкі. Стаяла з імі нечага, а людзі, мусіць, думалі, што чакаю кагосьці альбо прадаю. А я i сама не ведала, можа, i праўда некага чакала. Ды толькі ён не прыйшоў. I я тады павольна скіравалася дадому, кінуўшы свой букет на першы каналізацыйны люк...

Частка II

I тады хіснуліся сцены будовіны, пакаціліся бёрны, i прагучала слова:

— Людзі! — сказаў вязень,— Вось мерка ўсяго ў адным — чалавек, i мерка кожнага народа — для кожнага па-свойму — людзі. Сапраўдзічна, кажу я вам.

Я бачыў — гэткія страты чакаюць вас, i не прабіцца...

Сам свет разрываецца на два бакі, самое жыццё рушыла ў два канцы. Што поступ — тое й заняпад, што каханне — тое й нянавісць, зрабіўшы добрае — зрабіў i благое. Кожны геній напавер — вар'ят.

Чаму так?

Ці не таму, што колькі ўжо гадоў вы разрашаеце кожны клопат ваш аблудным сэнсам: палка на два канцы?

Сказана: не забі. Дадаеце: бо сам дойдзе. Сказана: не чужалож. Пытаецеся: хто ж не чужаложыць? Сказана: не скрадзі. Не скрадзі, a вазьмі з дзякуем...

I вось зірніце: штодня большаюць вашыя страты. А разам большаюць слёзы, роспач ды гора. «Гэта агульныя страты»,— казалі вы ўчора. «Гэта чужыя страты»,— кажаце сёння. «Гэта не страты»,— скажаце вы заўтра. Бо заўтра такія страты заспеюць вас, што не стане ўжо ніякага гора, ніякае роспачы, ніякіх слез, каб аплакаць, агаласіць ды нават проста ўсвядоміць ix. I тады страціцца ўсё! Рэкі вашыя ператворацца ў глей, лес — у лаўжы, а паветра — у перд. Атрутнае сонца загоніць нялюдскі статак ваш у смярдзючыя норы — астатні прыстанак ваш...

Ён агледзеў натоўп i ўбачыў, што не вераць яму. Тады ен паклікаў да сябе хлопчыка, які стаяў непадалёк, і, паказваючы на сэрца, спытаўся:

— Што ў цябе тут?

— Грудзі,— адказаў хлопчык.

— А тут? — запытаўся вязень, паказваючы на душу.

— Шыя,— адказаў той.

— Вось першыя страты вашыя, якія вы ўжо не лічыце за страты: сэрца i душа. Нікчэмны той чалавек, які баіцца раскрыць перад сабой душу сваю. I нікчэмны народ, які баіцца пачуць праўду пра сябе з сэрца свайго. I каб схаваць ад сябе нікчэмства сваё, вы кажаце: няма сэрца, няма душы. Значыцца, няма i праўды на вас.

Колісь вы чужыя былі да агульных ворагаў сваіх, потым — чужыя паміж сабой. А цяпер кожны чужы сам сабе.

Ён змоўкнуў. Маўчаў i натоўп. Тады ён схіліўся, падняў з зямлі кароткую тычку i сказаў:

— Кожная палка мае толькі адзін канец, i адзін пачатак.

Частка III

1.

Пасля смерці Настаўніка я кінула інстытут. А каб за нешта жыць, дала абвестку, што, маўляў, друкую на машынцы.

Першы прыйшоў каротка пастрыжаны хлопец у акулярах з фанатычным бляскам i аддаў рукапіс.

— Гэта альманах новае генерацыі пісьменнікаў,— сказаў ен.— Трэба пяць асобнікаў. Вы не думайце, тут усе афіцыйна.

— А я й не думаю. Мне ўвогуле без розніцы, хоць бы i неафіцыйна.

— Праўда? — узрадаваўся ен.— Можа, вы зробіце старым правапісам, з мяккімі знакамі?

— Як хочаце,— адказала я, разглядаючы стос аркушаў, спісаных рознымі колерамі i почыркамі.— Толькі я наўрад ці разбяру гэтыя крамзолі. Неахайна напісана.

— А што рабіць? — занепакоіўся ён.

— Давядзецца вам дыктаваць мне.

— Выдатна. Колькі гэта будзе каштаваць?..