Дубавец Сяргей - Практыкаванні

Але... яны ж не скончаныя ідыёты, каб так перамарнавацца. Разумныя быццам бы людзі. Можа, i праўда, тут — таямніца?

I я зноў доўга-доўга глядзела ў вакно...

16.

Літаратура — жывая. I таму, як кожная жывая істота, яна мусіць прайсці ўвесь шлях ад нараджэння да смерці. Вось жа некалі, спачатку, яна была різкай, маленькай дзяўчынкай у пясочніцы, якой i цікава было найперш з раўналеткамі ці з таямнічымі чараўнікамі. Калі ж яна падрасла i стала дзяўчынай, змяніліся i ейныя захапленні. Гэта былі ўжо не цацкі, a рыцарскія турніры, адважныя шляхецкія двубоі, ну i, вядома, палкае каханне. Тады i любыя ёй сталі хлопцы-прыгажуны, самыя дужыя й спрытныя ў свеце, якія маглі зараз жа пайсці на смерць дзеля каханай.

Але дзяўчына сталела і ператваралася ў кабету. Пачаліся расчараванні, туга i ўжо не толькі салодкі боль. Яна цяпер больш хілілася да разумных, хай сабе нядужых i стараватых мужчынаў, а ранейшых сваіх каханкаў пагардліва называла нарцызамі.

Былі яшчэ ласкі i абдымкі, але ў пацалунках ей ужо часта скусвалі губы. Было яшчэ i каханне, але ўсе часцей — без узаемнасці. Тады i сказаў сваё слова вяшчун блізкае старасці літаратуры Дастаеўскі: каб добра пісаць,— пакутаваць трэба. I кінуліся пісьменнікі распінацца на крыжах... Так званы крытычны рэалізм. Далей, здавалася, ужо не было куды. Наставаў Літаратурын клімакс. Астатнія загулы нашае паненкі ў квяцістыя сады мадэрнізму. Яна яшчэ забывалася між квецені, але ненадоўга, бо квецень гэтая не пахла.

Ну, а потым яна, зразумела, стала бабулькай. У нечым вярнулася да пачатку. Бабулькі, яны ж амаль як дзяўчынкі. Хіба што фантазія не так буяе. Дый сілы не тыя. Старэнькая ні да рыцараў, вядома, ні да пакутнікаў асабліва не цягнецца. Яна ўжо па-бабульчынаму шчодра выставіла прымірэнчую шыльду: ХТО БАБЕ НЕ ЎНУК! I рынулі да яе тысячы пісакаў. Чым менш у Літаратуры заставалася патэнцыі, тым больш было прэтэндэнтаў aпладніць яе. I не знайшлося ніводнага, хто забраў бы ўсе...

Шкада. Цягнуць часам па такіх ужо неверагодных, крохах, што жалю варта.

17.

Дадрукаваўшы апошнія словы, я пайшла да Настаўніка. Думала забраць рэшту, а ен драмаў.

— Настаўнік! — сказала я гучна.— А далей? Яна памрэ?

Ён адразу зразумеў, што да чаго. Расплюшчыў свае мутныя вочкі i сказаў:

— Абавязкова. Яна ўжо памірае. Але яна будзе паміраць яшчэ доўга, пакуль жыве свет.

Дзіўна.

— Адкуль жа вы ўсе гэта ведаеце: што Літаратура памірае, i што яна бабулька? Няўжо зусім няма добрых пісьменнікаў?

Цяпер ён усміхнуўся, памарудзіў крыху i сказаў:

— Ведаеце, ма шэр, у сапраўднасці няма аніякае розніцы, добрыя пісьменнікі ці дрэнныя. Любы пісьменнік — гэта проста шпег, які падслухоўвае, падглядае, лазіць пад чужымі ложкамі. Калі ж пісьменнік не з'яўляецца класікам, ён, як правіла, хавае сваё шпягоўства,

— I вы таксама шпег?

— Не, хы-гы. Я тут схітрыў. Я ніколі не пісаў для вас, ма шэр, для народа, так бы мовіць. I пра народ ніколі не пісаў. Так што мае не ўлічваецца.

— Як гэта?

— А так. Я работнік для ўнутраных патрэбаў, i адзінае, пра што пішу,— гэта літаратура. Пра літаратуру для літаратараў. Хы-гы.

— Значыць, тое, што вы пішаце,— не бабулька?

— Не-а. Я ж вам казаў — дробны газетны шрайбікус. На помнік сабе не разлічваў ад пачатку, таму i абраў гэткі аблудны шлях. Славы сабе не прыдбаў, але й не цынік.

— А яны ўсе хіба цынікі?

— Бачыце, ма шэр, вадзіць юначыя ўцехі з бабуляй — справа, як ні глядзі, цынічная. Я ж толькі сведка гэтага цынізму. Канстататар. Я сведка клінічнае смерці літаратуры, i мне выпаў, так бы мовіць, высокі гонар апісаць гэты працэс. Так што вы сапраўды апошнюю кнігу друкуеце, мадэмуазель. Хы-гы. Не толькі маю апошнюю кнігу.

18.

Зацікавіў, зацікавіў. Во якія круглыя вочы зрабіла! Але што ж гэта ca мной дзеецца? Вечна пазбягаў жанчын менавіта з-за іхняга няўстрымнага фаталізму, а тут сам: апошняя кніга! высокі гонар!.. Во размахайся. Яшчэ паглядзіць ды падумае, што цыклёп нейкі, страхалюдзіна, крывапіец на шыі ў асуджанага чалавецтва.

Ну i падумай, падумай. Можа, i не памылішся.

Я ж толькі канстатую. Гэта адзінае, што засталося колішняму прыдумшчыку-фантазёру пісьменніку,— канстатаваць.

Кожны літаратар, напэўна, піша сваю апошнюю кнігу. Некаторыя нават кожную — як апошнюю. Але ж то сваю, а не ўвогуле. У сваей кожны канец заўсёды ставаў пачаткам дзеля нечага новага. Пакуль бабулька наша, карміцелька, не састарэла зусім. I цяпер проста не можа быць канца, пасля якога варта было б не тое што пачынаць — быць.