Алесь Наварыч - Літоўскі воўк

- Трое... На конях... Вунь туды, па той сцежцы... У лес вядзе... Але, ваша сіяцельства, - селянін зрабіў змоўніцкі выгляд. - Тут на брычцы спраўнік надоечы ездзіў... Ці, паночку, не з імі ён у хаўрусе?

- Не тваё, хлопе, дзела! - замахнуўся на яго капітанскі жандар.

У лес ён не паехаў. У гушчары гэтак лёгка злавіць кулю.

6. Карчма на Пінскім тракце

Калі паважаны чытач лічыць вышэйапісаныя падзеі неверагоднымі, ён не памыляецца. Усе сумненні, што гэта прыдумкі, нацяжкі, незацугляная фантазія аўтара, - абсалютна правільныя. Так не было і не магло быць. Усё было зусім па-іншаму.

Стары пан Буевіч, як дачуўся пра арышт сына, перастаў і кроплю браць. Кінуўся шукаць грошы і сувязі. Напісаў не адзін дзесятак лістоў і прашэнняў. Знайшліся і грошы, знайшліся і сувязі. У Менску яго ў губернатарскі дом напраўду і на парог не пусцілі, але толькі каб пазбегнуць кампраметацыі. Пра карчму ў Ракаве Буевіч сам пусціў чутку. А раптам хто стане вышукваць - было гэтулькі грошай і зніклі. Куды?

Далей. Можа, спраўнік і хацеў атрымаць куку ў руку за Буевічавага сына. І пэўна хацеў. І намёкі рабіў. Але ў ягонай кампетэнцыі было толькі следства, пошук таго самага corpus habeat, гэта значыць складу злачынства, ад якога залежала мера пакарання: вісельня, Сібір ці высылка. Ужо адно тое, што справу Артура Буевіча выдзелілі асобна ад іншых спраў і не перадалі ў ваенна-палявы суд, каштавала неверагодных высілкаў.

Карацей, спраўнік здзівіўся, калі давераныя асобы перадалі яму неафіцыйнае пажаданне вышэйшага начальства: як мага мякчэй абысціся з арыштаваным мяцежнікам па прозвішчу Буевіч - аж да вызвалення яго з-пад варты.

Спраўнік яшчэ болей быў здзіўлены, калі капітан жандармерыі Фогель прызнаўся, што і яму паступіла «негласное указание» як-небудзь вызваліць з-пад следства былога «тутошнего предводителя банды мятежников». Адкуль такія заступнікі? У якія негацыяцыі кінуўся стары Буевіч, каб сабраць грошы і так спрытна падмазаць губернскае чынавенства?

Тлумачэнняў гэтаму не знаходзілася. Але пажаданні начальства належала выконваць. Вось і заселі спраўнік і капітан Фогель у карчме на Пінскім тракце пісаць паперы пра ўцёкі арыштанта. Перад гэтым аб'ехалі ўжо вядомае чытачу поле і ўявілі, як магло здарыцца, што арыштаваны Буевіч выкарыстаў сумятню падчас цывільнай бойкі і бясследна знік.

Рэч была ў тым, што бойка паміж партыямі Буевіча і Дубойскага за метэарыт сапраўды, як кажуць, мела месца. Але гэта даўно было, і судовая справа пакрылася пылам, прыкрытая з-за палюбоўнага замірэння. Спраўнік выцягнуў гэтую справу, атрос яе ад пылу і на ўсялякі выпадак насачыняў розных пратаколаў заднім чыслом. Ды такім чынам, быццам усё адбывалася толькі што.

- Уга, спадар капітан, - казаў ён. - Хабар і жанчыны - вось два асноўныя рухавікі гісторыі. Менавіта яны стымулююць развіццё чалавецтва.

У карчме было поўна людзей, у асноўным той самай шляхты, якая і ўдзельнічала ў «апошнім наездзе». Шляхцюкі падпісвалі адрас расейскаму імператару ў вернападданстве: ездзілі дэлегацыямі па фальварках, не прамінаючы ніводнай карчмы на дарогах.

У гэтай карчме за колца, ушрубаванае ў сцяну, быў прывязаны аблезлы мядзведзь. Яго кармілі размочаным у гарэлцы хлебам, і ён качаўся па падлозе, чым і цешыў публіку. Тут і там чуліся шчырыя гутаркі.

- Што, зноў Бэрку шаблю ў заклад аддасі, пане дабрадзею? - казаў пан Пратасавіцкі, звяртаючыся да Налёткі-Чарняўскага.

Паны зарагаталі. Калі Налётка хацеў выпіць, а пані Чарняўская не давала дома гарэлкі, ехаў з шабляй да Бэрка. Потым жонка выкупляла тую шаблю.

- Ты сваю аддай, - прабурчэў Налётка. - Твая са смарагдам, хто не ведае тваёй шаблі?! За яе Бэрка вядро гарэлкі паставіць... За маю мала дае...

- Маёй шабляй таргавіцкія канфедэраты бітыя былі яшчэ за Кацярынай. Касцюшка...

- Цыц! Пра Касцюшку не ўспамінаць... Глядзі, Фогель вухі наставіў...

Фогель адвярнуўся.

Ад іншага стала данеслася:

- Які ён маскаль! Наш, недзе з-пад Магілева...

- Вядома, пасада... Цар добра плаціць за пасаду. Гэтага не адабраць.

- Параненых хавалі, хто куды прыдумае, бо жандары шукалі. Валасевіч, каб яму праз рэбры козы траву скублі, хадзіў і паказваў, дзе ў каго паранены хаваецца... А свой жа чалавек... Са шляхты, ягоная сястра ў Пінску за каталіка выйшла... Нічога, трэцяе дзіця нарадзіла.

- Кажуць, новая каманда прыйшла... З сабакамі стануць шукаць...

Шляхта п'янела на вачах. Вунь ужо і абдымаюцца, цалуюцца, шапкамі сталі мяняцца.

«Божа мой лістасцівы, - падумаў Фогель. - У якім я стагоддзі? У свеце будуюцца чыгункі, праводзяцца тэлеграфы, а тут, пасярод гэтых балотных пустак, жыццё адстала на сто, ды дзе там, на дзвесце гадоў... Нашто Расеі гэтыя жывыя выкапні? Пра іх жа камедыю пісаць можна...»