Алесь Наварыч - Літоўскі воўк

Пад'ехалі да маёнтка Буевіча, спешыліся, стаялі, нечага чакалі. Раптам загудзела ці то дуда, ці то рог. Усе абярнуліся, доўга прыглядаліся, адкуль ідзе гук, а потым пачалі смяяцца. З-за павароту паказаўся гарбаты конь, стары, як шкілет. На кані, у праржавелай кірасе, сядзеў пан Шаламіцкі. Пану Шаламіцкаму было мо пад дзевяноста гадоў. Пачуў, што шляхта ідзе на вайну, таму, згодна звычаёваму праву, і ён вылез. За старым панам ехаў на коніку ягоны палясоўшчык Ахрэм і дудзеў у паляўнічы рог.

- Эй, - закрычаў Шаламіцкі, - чаго, панове, сабраліся? Польшчу ці Расею ваяваці?! Ці між сабой біцца?

Зноў зарагаталі. Тут з дому паказаўся Буевіч. Паголены, у паляўнічым казакіне, шчытна аперазаны, пры шаблі, з дубальтоўкай. Яму падвялі каня. З непрывычнай для таўстуна жвавасцю ўзляцеў у сядло, крануў каня, пад'ехаў да шляхты.

- Панове, - сказаў нягучна. - Чаго я вас склікаў?! Вас, панове, чакае вельмі далікатная справа. Толькі, панове, entre nous - паміж намі. Вы, пэўна, памятаеце, як тры гады назад, калі яшчэ быў прыгон, Бог кінуў нам з неба нябесны камень, метэарыт*. Камень упаў у балота на памежнай грані між маёй зямлёй і зямлёй паважанага пана Дубойскага. Удакладняю - упаў у маё балота! Хлопы пана Дубойскага тады прыбралі гэты камень з балота і паклалі яго роўна на мяжу. Затым пан Дубойскі зацёг метэарыт у свае харомы, хваліўся ўсім, паказваў, сцвярджаючы, што камень упаў на ягонай зямлі. Але гэта не так, бо нябесны камень, або, як яшчэ кажуць, перуновік, упаў, паўтараю, у маё балота!

* Гутарка ідзе пра так званы Цменскі метэарыт. Упаў ён у жніўні 1858 года каля сяла Цмень (або Жмень) тадышняга Пінскага павета (цяпер в. Цмень Столінскага р-на). Кавалкі гэтага метэарыта захоўваюцца ў Венскім нацыянальным натуразнаўчым музеі, у калекцыі Расейскай акадэміі навук, у Амерыканскім музеі натуразнаўчай гісторыі.

Буевіч перавёў дых.

- Дык вось, панове, нядаўна прыязджалі запрошаныя панам Дубойскім вучоныя. Яны раскалолі метэарыт на дзве палавіны. Адну забралі ў Віленскі музеюм. Адпаведна, панове, другая палавіна засталася. Яна ляжыць у кабінеце пана Дубойскага...

І шляхта, і сяляне слухалі як зачараваныя. Зразумела, усе памяталі, як з грукатам і громам сярод яснага дня з чыстага неба ў балота ўпаў той нябесны камень. Гэтулькі пярэпалаху тады нарабілася! А потым той камень ляжаў сабе на мяжы, нікому не патрэбны. Да пары да часу.

- Панове, я лічу, панове, што тая палавіна метэарыта належыць мне. Па справядлівасці, панове.

І ўжо бочачку з гарэлкай насіў паміж паноў Цімох, наліваў, хто хацеў пачаставацца. За Цімохам хадзіла Хрысця са сподам, каб паны закусвалі.

- А што? Пан Дубойскі не аддае? - спытаўся стары Шаламіцкі.

- Я цаню высокія маральныя якасці свайго суседа, але сабраў вас, каб адбіць той камень, той пяруннік, у пана Дубойскага збройна, бо, зараза касмалобая, не аддае.

- Навошта, пане Буевіч, вам тая камянюка? - спытаўся пан Пратасавіцкі.

Ён пільна сачыў, як Цімох абходзіць шляхту - спачатку да больш паважаных, потым - да меней. Пратасавіцкаму выпадала частавацца апошняму. Гэта яго, зразумела, крыўдзіла, але што паробіш?

- Сапраўды, - падтакнуў пан Кудліцкі, - думаю галавой, а на халеру вам той камень?

Кудліцкі таксама сачыў на Цімохам. Яго цікавіла адна думка - да каго першым прыйдзе прыслугач - да яго ці да пана Пратасавіцкага.

- Кажуць, што пану Дубойскаму за тую палавіну заплацілі немалыя грошы, - сказаў на гэта Налётка-Чарняўскі.

- Іменна так, - кіўнуў галавой Буевіч. - У Віленскім музеюме камень паказваюць за грошы... Але грошы тут ні пры чым. Гонар, панове, у першую чаргу.

- А ці не прасцей дамовіцца? - паныла спытаў пан Вабішчэвіч.

Аксаніна вяселле ў свой час абабрала яго да ніткі, і ён вінен усім, у тым ліку і Буевічу, і ніяк не мог разлічыцца з даўгамі, хоць ты чорту душу аддавай у заклад.

- Як можна дамовіцца з шайтанам? - абурыўся Буевіч. - Спрабавалі... Нават ваш зяць, пане Вабішчэвіч, манкевіцкі аканом, шаноўны пан Ежы Ўрбановіч, хадзіў да Дубойскага. Прасіў толькі палавіну грошай, якія Дубойскі выручыў за кавалак таго метэарыта. І нічога не выпрасіў.

- Во, жыла, сквапень! - абрадавана казаў пан Пратасавіцкі - да яго нарэшце падышоў Цімох.

- Так што, панове, думаю, наезд непазбежны.

- Непазбежны! - закрычала-загула шляхта, бо пяршак-гарэлка адразу біла ў галаву.

- Зразумела, яшчэ будуць ужыты ўсе сродкі, панове, - казаў далей Буевіч, - каб пазбегнуць... кровапраліцця, але, думаю, не такі пан Дубойскі чалавек, каб аддаваць проста так тое, што прыгрэблі ягоныя, выбачайце, граблі.