Алесь Наварыч - Літоўскі воўк

- Так, так, - загудзела шляхта.

- Пан Дубойскі змоладу не быў раскідакаю, - сказаў Вабішчэвіч, - і рабіўся з часам усё прыжымісцей ды прыжымісцей, а пад старасць грош не пазычыць...

- Неба паслала нам падарунак, дык то яму адному? - нагнятаў жарсць Буевіч. - Але не гэтае самае крыўднае, панове. Мне расказвалі, панове, што на шыльдачцы ў тым музеюме пазначана - метэарыт з зямлі пана Дубойскага.

- Дык ён і гонар увесь прыбраў сабе? - закрычала шляхта. - Можа, панове, выстарчыць нам балбатаць, пап'ём якога квасу ды паедзем.

- Квас будзе, - адазваўся Буевіч. - Будзе і да квасу. Рушма!

Ён ударыў нагамі ў бокі каня, пусціў вуздэчку. Шляхта палезла на свае коні, трухам прыстроілася за Буевічам.

Некаторы час ехалі моўчкі. На раздарожжах да шляхты далучаліся мужыкі. З доўбнямі, з кіямі.

- Эйш, - сказаў Казлякоўскі, таўсцюрны пан з круглай, як рэпа, галавой. - Памятаеце, як дубойскія і вулька-арыянскія мужыкі за Церахоўскія лужкі біліся? То, панове, выбачайце, з сякерамі адзін на аднаго наскоквалі. А як за панскае біцца, то, выбачайце, з кіямі ідуць.

- Брыдоцце тыя лужкі. Як залье, то нічога не вырасце, а, бывае, засушыць, то косіш, косіш, а з гулу накосіш. Раз у тры гады трава, - стаў гаварыць Налётка-Чарняўскі. - От як гэтым годам. Косіш-косіш, а як высахне - грабці няма чаго. Мая пані сама і зграбе.

- Ты там косіш? - спытаўся Казлякоўскі.

- А дзе ж мне касіць, панове, - адказаў Налётка-Чарняўскі. - Яны, браткі вы мае, нічыйныя, тыя Церахоўскія лужкі. Нават не казённыя! Бо казна лапу на добрае што налажыла, а дрэнь усялякая, выбачайце, на халеру казне, праўда?!

Выехалі на мяжу. Там стаялі коннікі: Бут-Гусаім, Бурда... Плойма паноў Пратасавіцкіх, за імі - усе тутэйшыя Ліпскія. Гэта была партыя пана Дубойскага.

- От род, дык род, гэтыя Пратасавіцкія. Як уюноў, - сказаў Налётка-Чарняўскі. - Так шмат, што адныя Пратасавіцкія за Буевіча, іншыя - за Дубойскага. Адныя - каталікі, другія - праваслаўныя, а трэція ўвогуле ў Бога не вераць, а карчам пакланяюцца... Гэй! Галота, скажыце вашаму пану, што ён злодзей!

- Ты сам злодзей. Пабірушка! Маскаль зубаты, - пачулася ў адказ.

- Палякі надзьмутыя! - выкрыкнуў Кудліцкі. - Аддайце перуновік ды паедзем да Бэрка піва піць...

- Грэц вам! Тут вам не Масковія якая! Тут Эўропа! - закрычаў пан Ліпскі, які гарцаваў на дэрашаватай кабылцы. - Сваволя не пройдзе... Бачыш, сілай хочуць адабраць, маскалі праклятыя... Тут вам і цар ваш не паможа!

- Ён такі наш, як і ваш... Вязіце камень па-добраму! Ён на мяжу, на грань упаў!

- Не аддадзім перуновік! - закрычаў адзін з паноў Пратасавіцкіх - Ян Ксаверы. Быў гарачы і такі свавольны, што на яго, як казалі сяляне, нават не сядалі мухі. - Тут ніякай няма мяжы. Недалёка гарадзішча, дзе трыста гадоў жылі Пратасавіцкія, а таму камень, уласна, належыць роду Пратасавіцкіх...

- Трыста трасцаў тут вы жылі... Тут усе жылі... Колісь, да трыццатага году, як расейцы выпалілі Церахоўскі бор, выкурваючы закалотчыкаў... - закрычаў у сваю чаргу і Налётка-Чарняўскі. - Давайце камень дзяліць. Расколем і палавіну пану Дубойскаму, палавіну - пану Буевічу.

Стаялі, перакрыкваліся, перагукваліся, быццам нечага чакаючы. І тут убачылі, што па дарозе, якая ішла па мяжы зямлі пана Дубойскага і пана Буевіча, з'явіліся коннікі. Шляхта пастаяла, пачакала, калі коннікі, а з імі нейкія вазы пад'едуць бліжэй. Урэшце ўгледзелі, што гэта былі конныя жандары. Яны суправаджалі вазок, у якім сядзела некалькі чалавек.

- Ого, пан Налётка! - крыкнуў нехта з партыі пана Дубойскага. - Зяцёк твой пхаецца.

- Які ён мне зяць, - абурыўся Налётка. - Мая Марыся яму гатова ў любы момант гарбуз вынесці.

Налётка-Чарняўскі казаў няшчыра - яго цешыла, што да ягонай дачкі падбівае лёстачкі начальнік жандараў. Праўда, з гэтага падбівання нічога не выходзіла, Марысю нельга прымусіць быць ласкавейшай - замуства ў яе планы пакуль не ўваходзіла.

Капітан Фогель таксама ўбачыў збройную шляхту, раздзеленую дарогай, натоўпы мужыкоў з аднаго боку мяжы і з другога. Падшпорыў каня, пад'ехаў да партыі Буевіча.

- Што за маніфестацыя? - спытаў. - Навошта зборня?

- Я і спраўніку скардзіўся, і ў вас, пане капітан, прасіў разабрацца як след з маёй скаргай на пана Дубойскага.

- На гэта ёсць суд, пане Буевічу. Суд вырашае. Я гэтым не займаюся... Тут цывільная справа...

- Калі не вы, то мы, згодна звычаёвага права, самі разбярэмся... - У голасе Буевіча прагучэла рашучасць.

- Якое звычаёвае права! - абурыўся жандар. - Калі што здарыцца, будзеце адказваць па ўсёй строгасці ваеннага часу.