Алесь Наварыч - Літоўскі воўк

Вяртаўся дахаты са спадзяваннем, што Інсургент, няхай паранены, падстрэлены, ужо вярнуўся, ляжыць у сваёй бочцы. Прыходзіў, зазіраў у бочку, але бочка была пустой.

Ноччу хлопец чуў, як нешта скрэблася ў сцены, мроілася сумнае скавытанне...

Аднойчы пані аканомава перадала, што хоча бачыцца з ім. Прыйшоў. Сказала, што ў маёнтку з птушніка прапаў улюбёнец пана Ўрбановіча - галандскі когут. Усе ўпэўненыя, што гэта - штукі ваўка. Пан аканом і Мондрык дзяжураць са стрэльбамі і сабакамі, мерацца застрэліць Інсургента.

Ясь не падаў выгляду, што абрадаваўся. Значыць, жывы, значыць, жандарава куля не дастала Інсургента.

- Уночы бегае вакол маёнтка, вые, скуголіць, просіцца да мяне. Адчувае, што яго могуць застрэліць... Забраў бы ты яго неяк, га?

- І што я з ім буду рабіць? - праказаў Ясь. - Ён - звер.

- Так, ён вырас, звярынае ў ім прачнулася. Але... - Аксана ўзрушана прыціснула рукі да грудзей. - Пазаўчора, калі месяц узышоў, прыбег пад самае акно, шкробся... Тут сабакі ляцяць, гляджу, а ён вялікі, і не баіцца сабак, спакойна гэтак уразвалачку патрусіў. Сабакі нават не гаўкаюць. Баялася, што муж яго застрэліць. Добра, што не прачнуўся гэтай ночы. Падыдзі вечарам, ён абавязкова прыбяжыць. Такое ўражанне, што гэта ніякі не воўк, а проста сабака.

Тым жа вечарам Аксана каля старых муроў падманіла Інсургента, начапіла на яго нашыйнік і спрабавала перадаць Ясю. Звер заўпіраўся, вырваўся з Аксаніных рук, адбегся. Памяць ягоная запомніла і дабро, і зло. Не хацеў скарыцца Ясю, не мог дараваць стрэл жандара.

- Інсургент, - злосна прашаптала аканомава, - ідзі да яго, - паказала на Яся. - Ён твой гаспадар. Ідзі...

Воўк апусціў галаву, нерашуча ступіў крок.

- Ідзі, ідзі, - ласкавей праказала Аксана.

Воўк стаў падыходзіць. І ўрэшце ўткнуўся мордай Ясю ў ступакі. У Яся быццам камень з сэрца зляцеў. Потым, днём, пры святле, Ясь агледзеў ваўка. Раны ад кулі, пушчанай з жандаравага рэвальвера, не было. Але вось пярэпалах застаўся.

- Ну, Інсургент, - уздыхнуў Ясь, - давядзецца нам зрабіцца запраўскімі звераловамі, як пішацца ў адной кніжцы, будзем тутэйшымі чырванаскурымі, як у Фенімора Купера. Эх, шкада, што ты не чытаеш... Умееш жа дараваць. Тут не кожны чалавек можа прабачыць, забыць крыўду...

4. Зноў інсурэкцыя?

Праз вёску ляцеў коннік: у высокіх ботах, з шабляй пры баку, на галаве ківер са зламаным плюмажам, пад локцем штандар невядомага войска...

Ляцеў і крычаў:

- Інсурэкцыя! Інсурэкцыя! Матко Ойчызна! За правы, за волю, людзі, - на інсурэкцыю!

Сяляне пазіралі ў акенцы, хрысціліся і шапталіся:

- А Божухна! Зноў старога Буевіча чэрці забралі.

Напраўду, гэта быў бацька забранага Артура Буевіча, пан Купрыян Буевіч. Адбыўся ў ягонай галаве зрух пасля таго, як сына забралі жандары. Спачатку Буевіч фанабэрыўся, памчаўся аж у губерню, да губернатара, а яго нават не пусцілі на парог там, у тым Менску, да ягонага сіяцельства. Пагражаў ехаць на Вільню, да самога Мураўёва, але прапіўся ў нейкай ракаўскай карчме. Мусіў вярнуцца. Добрыя людзі падказалі, што можна адкупіцца. Нават сказалі, колькі пойдзе на гэта грошай. Ды дзе Буевіч возьме тыя грошы, калі панава гаспадарка двойчы ці тройчы закладзеная. Хадзіў, казалі, да манкевіцкага аканома, а той не даў ні гроша. Буевіч, як звыкла, зачаркаваўся з горам-бядою, вось і стаў губляць апошнія глузды. Хапаўся за зброю, садзіўся на каня, аблётваў вёску з канца ў канец, потым, знясілены, вяртаўся. Штандар валачыўся па зямлі, галава апушчана. Праўда, сялян не турбаваў, нікому ні ліха, ні якой крыўды не чыніў, як не робяць гэтага бяскрыўдныя, ціхія вар'яты.

Але ў той дзень убачылі сяляне, што нешта не тое з панам адбываецца. Перад тым як пан загалёкаў па вёсцы, заўважылі сяляне, што ад дома Буевіча ў розныя бакі конна і скараходна разбегліся ганцы: да Бароўскіх, да Пратасавіцкіх, на дальнія двары-хутары да аднадворцаў, якія былі і сваякі і прыяцелі Буевіча. Ці не задумаў што пан больш сур'ёзнае, чым проста гарладзёрнае бушаванне? І насамсправе інсурэкцыя якая, ці што? Мо надумаў наляцець збройна на мястэчка, выдзерці з лапаў жандараў свайго сына? Тут ужо трымайся, глядзі, каб не сталі склікаць і саміх сялян у хеўру.

Так яно і адбылося: Буевіч пачаў выклікаць сялян з хатаў і казаць ісці на фальварак. З сабой браць сякеры і косы.

Пад абед з'явіліся паны - ваколічная шляхта: бацька і сын Вярэнічы, пан Некрашэвіч з тузінам дваровых, браты Вабішчэвічы, браты Апанасовічы, усе Бароўскія - дзядзькі з пляменнікамі, пан Казлякоўскі, Пратасавіцкія, Квяткоўскія, Налётка... Прыбыў нават здаля адзін з апошніх Палюховічаў, стары дзед Магнусь.