Алесь Наварыч - Літоўскі воўк

У мястэчка і ваколіцы прыбывалі ўсё новыя роты расейскіх жаўнераў. З кожным днём іх рабілася болей і болей, і неўзабаве стварылася ўражанне, што ўся Расея атабарылася ў павеце. Пяхота, казакі, жандары, артылерысты, абозы, медычныя фургоны запаланілі дарогі, стаялі ў вёсках, на хутарах. Па лясах безупынна стралялі, штодня ў мястэчка прывозілі на сялянскіх падводах забітых ці параненых расейцаў. Урэшце пад Калодным, зусім блізка ад маёнтка Буевічаў, аблажылі самога Траўгута. У паветры стаяў безупынны трэск стрэлаў, чулася басавае гаханне гармат. Траўгут змог вырвацца з аблогі. У палон расейцы захапілі толькі параненых, якія не маглі самастойна рухацца. Астатнія разбіткі хаваліся ў багнах непралазных Пінскіх балот, у затопленай альховай альсе, сярод мора прыпрыпяцкіх лазовых хмызнякоў.

Урбановіч бачыў, што ягоная жонка прыгнечана самім толькі выглядам расейскіх багнетаў, шабляў, коней, фурманак, афіцэраў, кавалерыстаў, фуражыраў, кварцір'ераў. Ён і сам быў уражаны такой процьмай царскага войска. Здавалася, за кожнай бярозай ці алешынай стаіць узброены да зубоў расеец, як след апрануты і накормлены. Стаіць і ўхмыляецца. Маўляў, якой бы вам, ліцвінам, свабоды ні хацелася, нас, расейцаў, гэтулькі, як кедраў у Сібіры, як вады ў Волзе, - і мы змусім вас рабіць тое, што хочацца нашаму цару-бацюхну, а не вам самім паводле «польских мечтаний».

Адгрымела Калоднае, і войска паменела. Пяхотныя роты расейцаў пайшлі калонамі на захад. Па лясах ужо і не стралялі, толькі зрэдку рэха даносіла аддаленыя, заглушаныя, як бы аслабленыя стрэлы ці то паўстанцаў, што ўсё яшчэ бараніліся, ці то расейскіх жаўнераў, якія палявалі на ўцекачоў.

Аднойчы Аксана ездзіла да бацькоў і вярталася ў эканомію праз мястэчка. Каля карчмы пачула крык, убачыла Яся Кавальца. Юнак нечага цягаў на пастронку свайго ваўка. Уздоўж вуліцы стаялі высокія, у рост чалавека, вазы, у якіх гарадзенскія ганчары звычайна вазілі ўласную прадукцыю: гаршкі, збанкі, макітры... На зямлі каля аднаго воза на расшкуматанай саломе ляжалі пабітыя гаршкі.

Гаспадар, гарадзенец, стаяў на каленках, збіраў чарапок да чарапка і плакаў, прыгаворваючы:

- Я гэтулькі роботы робыв... Гліну копав, морозыв, возыв дохаты, потым мысыв, потым лыпыв, потым в піч ставыв, палыв, кожны горшчочэк выдьмухвав, абгладьвав... А воны?! Воны моі збаночкі павыкыдалы, побылы, патрушчылы... Коб на вас нэмоч, коб вам смолою вочы прочыстыло...

Аксана спыніла брычку. Кіўнула Кавальцу, каб падышоў. Бледны, сам не свой хлопец лупянуў пастронкам Інсургента, падцягнуў яго да брычкі. Воўк, таксама нечым перапалоханы, хаваўся Ясю ў ногі. Ясь так шчыльна заціскаў пастронак, на якім быў навязаны воўк, што той хрыпеў, высалапіўшы доўгі ружовы язык.

- Што тут здарылася? - спыталася Аксана.

- А то і здарылася, - злосна буркнуў Ясь. - А гэтага, - хлопец торкнуў за пастронак, - утаплю. Пачаплю камень на шыю і ў Гарынь...

- Ды што тут адбылося?

- Зайшоў купіць солі, - сказаў Ясь, заікаючыся, - а гэтага, - таўхануў нагой ваўка, - прывязаў да калодкі. Пакуль я тую соль купляў, на халеру яна мне здалася, гэты, - Ясь зноў таўхануў нагой ваўка, - неяк адблутаўся, падбег да воза і давай салому дзерці ў возе з гаршкамі. Яго і тычкай па спіне збабоўчылі, прагналі, а ён праз хвіліну з другога боку прыстроіўся. Тут ужо і дурному ясна, што нешта ў возе ёсць, калі туды лезуць-дабіраюцца. І якраз расейцы былі...

Ясь перадыхнуў, у твары было вялікае шкадаванне.

- І што далей?

- А што далей?! Жаўнеры раскідалі гаршчкі... А пад гаршкамі аж некалькі параненых... І сярод іх Артур...

- Артур? - выдыхнула аканомава.

Яна так уразілася навіной, што доўга не магла агойтацца.

- Дзе ён? Што з ім? - урэшце апанавалася аканомава. - Ён... здаровы?

- А то не... Жывы.

- Дзе ён? Куды яго павялі? - Уся пастава Аксаны паказвала вышэйшую ступень хвалявання.

- Забралі... У каманду ўнутранай аховы павялі... Фогель там, спраўнік... Ён, каб проста ехаў ці ішоў, і прайшоў бы. Не кранулі б... А то ўздумаў хавацца. Як той Тарас Бульба. Гэтая падла і выдала.

Ясь выцяў Інсургента пад зад нагой.

Аксана нацягнула лейцы, крыкнула на каня, стала выварочваць, каб ехаць да будынка, у якім змяшчалася каманда ўнутранай аховы, але спынілася, зноў паклікала Яся. Той падышоў да яе, валочачы Інсургента на вяроўцы, які ўпіраўся ўсімі лапамі.

- Я павешу яго... - ледзь не плачучы, сказаў Ясь. - Завалаку ў бліжэйшы лясок і павешу, гадзіну, здрадніка...

- Не чапай, - спакойна і сурова сказала Аксана. - Ты гэтага не зробіш. Ён не вінаваты. Ён помніць людзей. А цяпер слухай. Нашыя справы застаюцца нашымі справамі. Разумееш?