Алесь Наварыч - Літоўскі воўк

Селянін моўчкі кіўнуў.

- Ён страляў? - зіркнуў Фогель на паўротнага.

- Так точна, палячок стрэльнуў. Вось зброя гэтага бандыта. - Паўротны падаў рэвальвер. - У Гулевіча ледзь не патрапіў...

Сярод жаўнераў адзін, голы па пояс, трымаў кашулю ў руках. Пэўна, гэта і быў Гулевіч, бо засоўваў у дзірку ў палатне палец і казаў:

- Палячок стрэльнуў, кашулю прабіла, а я цэленькі, цэленькі, як маці нарадзіла.

- Дайце яму гарэлкі, - загадаў Фогель, паказваючы вачыма на Гулевіча.

- Ваша благародзь, - ажывіўся небарака, - нашыя палячка разы са тры лавілі. Зловяць і адпусцяць. Каб, значыцца, потым зноў злавіць... А як зловяць, то ўжо і прыкладуцца як след... Тры разы лавілі: палячок у жывога мяне страляў, а я цэленькі, цэленькі; толькі кашульку латаць давядзецца...

Жаўнеры паднялі схопленага за звязаныя за спінай рукі. Падштурхнулі, маўляў, ідзі. Людовік выйшаў на святло з ценю алешыны. Ускудлачаны, умазаны ў пясок, памяты, з падбітым вокам, якое набрыньвала ліловай крывёй, аблізваў перасохлыя, разбітыя на грыбы вусны.

Фогель і спраўнік разглядвалі арыштанта.

Людовік нягучна, слабым голасам, як быццам баючыся, што яго за гэтыя словы ўдараць, выкрыкнуў:

- Жыве вольнасць, жыве свабода!

Жандар і спраўнік паморшчыліся, капітан махнуў рукой, даючы знак ісці.

- Тыповая польская фанатычнасць... - ціха праказаў спраўнік, але юнак пачуў, павярнуў твар ужо з амаль чорным вокам і сказаў:

- Я не паляк... Мы - не палякі!

- Ага, ліцвіны ці мо - беларус? - не хаваючы сарказму, праказаў Фогель. - Чулі, ведаем... Тут была і будзе Расея! І дзесяць, і дваццаць, і пяцьдзесят гадоў...

- А хоць і сто! Усё роўна народ, які тут жыве, пераможа!

- Не пры нас, не пры нас. А вы, малады чалавек, з вашай зацятасцю і да Сібіры не дацягнеце... Прывяжыце яго да ружжаў!

Фогель нацягнуў повад, спыніў каня, павярнуўся да спраўніка.

- Што з птушкамі рабіць будзем? Не хацеў я браць. Непрыгожа.

Спраўнік нічога не адказаў. Рота з арыштаваным рушыла па дарозе наперад.

Спраўнік цяжка ўздыхнуў, адчыніў клетку і кінуў яе разам з птушкай на абочыну. Жандар загадаў жаўнеру, які нёс ягоны падарунак, паставіць клетку пры дарозе і расчыніць дзверцы.

Залацістая шчурка, або пчалаедка, якую пан Бароўскі атэставаў ледзь не як райскую, як толькі жаўнер адчыніў дзверцы, адразу выпырхнула, узнялася высока ў неба, зрабіла невялікі, нібы развітальны, круг і роўненька, як па шнурку, падалася на поўдзень.

Вучоны шчыгол не хацеў вылазіць з кінутай клеткі. Жаўнер засунуў руку ўсярэдзіну і спрабаваў злавіць птушку. Шчыгол балюча ўшчыпнуў жаўнера за палец. Фогель загадаў бегчы да сваіх.

Рота пайшла далёка наперад, жандар і спраўнік падаліся следам. Вучоны шчыгол насіў пустое вядзерца, чэрпаў і чэрпаў з пустога карытца, пераносіў і пераносіў паветра з аднаго кутка клеткі ў другі, хоць дзверцы на волю былі адчыненымі.

РАЗДЗЕЛ XVIII. «Апошні наезд»

1. Калоднае

Людовіка судзілі ваенна-палявым судом і прысудзілі катаргу. Стары Бароўскі рады ўжо быў таму, што не павесілі.

З Польшчы прыходзілі неверагодныя навіны. Казалі, што паўстанцы стваралі аддзелы ўласнай палявой жандармерыі. За шпегства, даносы і супрацоўніцтва з расейскімі ўладамі сваіх жа вешалі на тэлеграфных слупах.

У Расеі, наадварот, пачаліся маніфестацыі антыпольскіх настрояў - быць палякам рабілася небяспечным.

Стала вядома, што аднекуль з Валыні прабіваецца на ўсход партыя нейкага Кракаўскага. Царскія войскі пераследуюць паўстанцаў след у след. У мястэчка наехала казакаў, прыбылі дзве роты стралкоў. Берагі Гарыні патруляваліся казачымі раз'ездамі, а два паромы праз раку - у самім мястэчку і ў блізкай Дубровіцы - ахоўваліся ўзмоцненымі атрадамі расейцаў.

Папаўзлі страшныя чуткі - вёскі, жыхары якіх падазраваліся ў падтрымцы паўстанцаў, палілі дашчэнту, а сялян разам з сем'ямі і маёмасцю гналі ў туркестанскія стэпы. З панамі, шляхтай рабілі іншае - арыштоўвалі маладых людзей, абвінавачвалі ва ўдзеле ў інсурэкцыі, а потым патрабавалі хабар за вызваленне.

«Вось ён, расейскі інстынкт», - спамінаючы пра паводзіны Фогеля, думаў Урбановіч.

Нечакана зусім блізка ад мястэчка па балотах з'явіліся паўстанцы Кракаўскага, насамрэч, як стала вядома ад расейскіх афіцэраў, якія часам наведвалі эканомію, гэта і была партыя таго самога Траўгута, які слыў за адважнага і ўдалага камандзіра. Дзіва што, сам вайсковец, удзельнічаў у нядаўняй Севастопальскай кампаніі, кобрынскі абываталь Рамуальд Траўгут ведаў слабыя месцы вайсковай арганізацыі расейцаў, і гэта абумоўлівала ягоныя поспехі. Але, пэўна, не гэта рабіла былога падпалкоўніка расейскіх інжынерных войскаў зманлівай здабычай царскіх сатрапаў. Траўгут за жонку меў унучатую пляменніцу самога Касцюшкі. А гэта ўжо вялікая палітыка.