Алесь Яфімаў - Прададзеная споведзь

— Я думаю, што, калі гаворка ідзе менавіта пра Бога, верніку дастаткова толькі шчыра памаліцца і сказаць: «Калі не ад Цябе — забяры». А калі чалавек у Бога не верыць. хай падкіне манетку. Манетка, дарэчы, можа супакоіць чалавека псіхалагічна, дазволіць зняць з сябе маральную адказнасць.

— Ага, вось тое, пра што я раней казаў: калі ў такім выпадку нешта пойдзе не так, «вінаватай» будзе манетка. Зручна, зручна.

— Слухай, мне так здаецца: калі чалавек нечага насамрэч жадае — хай спрабуе, хай змагаецца. Вядома, не ўсё будзе адразу. Але ж трэба спрабаваць, трэба быць настойлівым. Калі дакладна ведаеш, чаго хочаш. А калі чалавек не можа зрабіць выбар і доўга топчацца на адным месцы, не ведаючы, у якія дзверы ўвайсці. Ну. Значыць, няма ў такім чалавеку характару і рашучасці. Але гэта неяк несур'ёзна, дарослыя людзі не павінны так сябе паводзіць.

— Добра, але я крыху пра іншае. Вось ты верыш у лёс, у знакі лёсу?.. Няўжо ты ніколі не сутыкаўся з такой сітуацыяй, калі ўсё само нейкім дзіўным чынам складаецца ў цэласную карціну і ты разумееш — гэта не супадзенне, гэта знак?..

— Сутыкаўся. Але чалавек часта бачыць толькі тое, што хоча бачыць. І тут можна сутыкнуцца не з «рукой Бога» і не са спакусай, а з банальным самападманам. Разумееш? У чалавека можа быць нейкая ўнутраная ўстаноўка, і ён пачынае. пачынае інтэрпрэтаваць факты такім чынам, каб яны гэтай устаноўцы адпавядалі. Умовы падстройваюцца пад ужо вядомы вынік, а гэта няправільна. А яшчэ я ведаю, што актыўны пошук нейкіх таемных знакаў і ўзаемасувязей — гэта псіхічнае рас­стройства. Апафенія, калі не памыляюся.

— Ну бывае ж так, што ты да нечага імкнешся, а ўсё быццам бы супраць цябе, нават усялякія форс-мажоры ўзнікаюць. Ты глядзеў «Пункт прызначэння»? — Маявер ужо стаміўся ад таго, што Даявед не разумее ці не хоча разумець сэнс яго пытання, таму паспрабаваў пажартаваць, каб кры­ху разбавіць спрэчку, якая ўжо станавілася нуднай.

Даявед станоўча кіўнуў і ўсміхнуўся — па інтанацыі і міміцы Маявера ён зразумеў, што пытанне пра фільм несур'ёзнае. Маявер жа працягваў:

— ...Ну вось кшталту таго. А бывае наадварот: ты асабліва нічога не робіш, але ўсё само складваецца найлепшым чынам. Але гэтыя сітуацыі, на мой погляд, можна патлумачыць двума спосабамі. Першы: усё не так, як здаецца. Ведаеш, гэтая канцэпцыя адлюстравана ў шматлікіх казках. карацей, у культуры. Напэўна ж — не проста так? Сэнс у тым, што лепш абраць складаны шлях. Бо цяжкасці з'яўляюцца не пакараннем і не знакам таго, што ты трапіў у тупік, а выпрабаваннем. А лёгкі шлях з'яўляецца спакусай. Таму, калі ты абярэш складаны шлях і пройдзеш яго — будзеш шчаслівы, а калі абярэш лёгкі — загінеш. З іншага боку, магчыма, усё нашмат прасцей: скла­даны шлях — насамрэч складаны, а лёгкі — насамрэч лёгкі і ніякага падвоху тут няма. Але ж які падыход правільны? Дзе правідэнцыя, а дзе спакуса?

— Слухай, ну ты ж разумееш, што абедзве гэтыя канцэпцыі цалкам ірацыянальныя? Разумны чалавек павінен быць прагматычным, абапірацца на факты, аналізаваць і рабіць прагнозы: што будзе, калі абраць гэты шлях, і што будзе, калі абраць іншы. Вось і ўсё. Няма ніякай правідэнцыі, і няма ніякай спакусы... Ёсць спрыяльныя і неспрыяльныя ўмовы — гэта нармальна. Ёсць псіхічныя асаблівасці ўспрымання інфармацыі. Але галава на плячах павінна быць у любым выпадку. І ўвогуле, мне нават цяжка ўявіць, каб дарослы чалавек так моцна пакутаваў перад выбарам і не адчуваў схільнасць да аднаго пэўнага варыянта. У крайнім выпадку — манетка, я ж сказаў. Не ведаю, што ты яшчэ хочаш ад мяне пачуць.

Наступіла цішыня. Маявер заўважыў, што зноў занадта разгаварыўся. Гэта было для яго нетыповым. Ён мог паводзіць сябе падобным чынам хіба што ў сваёй кампаніі, ды і то — толькі за чаркай. А тут нешта панесла: спачатку споведзі, пасля спрэчкі. Ды і на якія тэмы? З фактычна чужым чала­векам. Маявер быў здзіўлены сваімі паводзінамі, яму стала крыху сорамна і неяк няёмка за тое, што нагаварыў шмат лішняга, за тое, што настойліва спрабаваў выцягнуць з Даяведа разгорнуты адказ не нейкае ідыёцкае пытанне. Ён падумаў, што суразмоўцу, магчыма, увогуле нецікавыя такія тэмы, а тым больш — яго асабістыя перажыванні і псеўдафіласофскія разважанні. Маявер згадаў, што ў пачатку вечара спадзяваўся на лёгкую гутарку, а не на тую размову, якая ўрэшце атрымалася.

Але пачуццё сораму ў Маяверы было нейкае зусім малое і кволае. Яно знаходзілася дзесьці глыбока-глыбока ўнутры, быццам тычылася падзей, якія адбыліся ўжо даволі даўно, а не хвіліну таму. У той жа час ён адчуваў лёгкасць ад таго, як яму здавалася, што выгаварыўся. Маявер разумеў, што наўрад ці змог бы так пагутарыць з блізкім чалавекам, а Даяведа, магчыма, ён больш ніколі ў жыцці і не пабачыць. Такія думкі падаўлялі ўзніклае пачуццё сораму; Маявер адчуваў, што па вялікім рахунку ўсё зрабіў правільна, і ні аб чым імкнуўся не шкадаваць. Яму было лёгка і спакойна. Але разам з тым ён заўважыў, што паўза, якая ўтварылася пасля досыць працяглай гутаркі, збіла ў ім нейкі запал. Маявер адчуваў, як у ім згасае нейкая энергія і бадзёрасць, як баявы на­строй змяняецца звыклым сумам. Аднак эмоцыі і думкі Маявера былі быццам бы нейкімі тусклымі; яны раствараліся ў густым, цёплым і ўсеабдымным адчуванні спакою, стомленасці і санлівасці.