Уладзімір Караткевіч - Артыкулы

Рускі верш, і таму рускі паэт прынёс яго ў рускі часопіс. Але каб быў беларус і прынёс у беларускі — справа не змянілася б, стаўкі тыя самыя.

Рэдактар "Нёмана" А. П. Кудравец чалавек разумны і зразумеў, што перад ім — Пушкін (а нехта мог бы і не зразумець), і таму вырашыў надрукаваць "Птичку" і аплаціць яе па стаўцы ганарару для маладых, рубель дваццаць капеек за радок. Шчаслівы паэт пастаяў ля ганарарнай касы і, купаючыся ў золаце (9 р. 60 капеек мінус падаходны падатак і падатак за бяздзетнасць), пайшоў — гуляем, брат! — у "Юбілейны" (па думцы некаторых, нашы паэты адтуль не вылазяць).

Але, скажам, Пушкін у свае дваццаць тры ўжо лаўрэат і атрымоўвае па вышэйшай у перыёдыцы стаўцы, два рублі за радок. Тады ён выйдзе з шаснаццаццю рублямі ў кішэні. У кнізе лаўрэат Пушкін атрымаў бы за той самы верш дваццаць чатыры рублі, і больш няма, самая вышэйшая стаўка. Ну, але ж не адзін верш за год ён напіша?

Падлічым і тут. Кніг у гэтым годзе, наколькі мне вядома, ён не выдаваў, паэм — не пісаў. Не напісалася ("Каўказскі палоннік" — 1822 г., "Бахчысарайскі фантан" — 1824, "Цыганы" — толькі напісана ў 1824 годзе, "Браты разбойнікі" — 1825 год).

Колькі ж ён зарабіў? Напісана адзінаццаць вершаў. "Птичка", "***Кто, волны, вас остановил", "Ночь ("Мой голос для тебя и ласковый и томный"), "***Завидую тебе, питомец моря смелый" (бачыце, "питомцу" ён зайздросціць, а не яго ганарару), "***Надеждой сладостной младенчески дыша", "Демон", "***Простишь ли мне ревнивые мечты", "***Свободы сеятель пустынный", "Кн. М. А. Голицыной" (верш відавочна альбомны, а не для друку), "Телега жизни", "Жалоба".

Нават калі б усе яны былі надрукаваныя — сто шэсцьдзесят восем радкоў. Як на маладога — і без кнігі — 207 р. 60 к. Як на лаўрэата і ў кнізе — пяцьсот чатыры рублі. За год!

Зайздросціць і кідацца гноем "сацыёлагу" відавочна няма чаго, па-руску ці па-беларуску піша паэт. Ён спытае": "А чаму вершаў толькі адзінаццаць? Чаму не трыста адзінаццаць?" Адказваем": "Можна, мабыць, кожны дзень пісаць артыкул у газету, нават сацыялагічны, але нельга кожны дзень "выдаваць на гара?" "Свободы сеятель пустыннай". Дый артыкул, калі гэта не смецце, так не пішацца".

"А чаму б яму не пайсці на радыё, у газету, на тэлебачанне, у кіно?"

А ты пайдзі. Зрабі. Пражыві з таго, што заробіш пяром. Большасць паэтаў, да ведама "сацыёлага" (кепскі ён, відаць, сацыёлаг, калі не ведае, колькі плацяць за радок і колькі каштуюць боты), ходзіць "у дэпартамент". А хто не ходзіць (адзінкі), зарабіў гэта права шматгадовым крывавым потам.

Можа, і ёсць такія, што "купаюцца ў золаце", што "мільянеры", але я асабіста з такімі не знаёмы. Грошай дарэмна ў нас (і нідзе) за працу не даюць, на якой бы мове ты ні пісаў. А ў "злодзеі ад літаратуры" (мабыць, ёсць і такія, як ёсць і "злодзеі ад сацыялогіі") пісаць працаўнікоў несумленна і брудна, селянін ён або паэт. А параўнаюць зарплату сярэдняга сацыёлага з ганарарам сярэдняга паэта (не тых, што пішуць левай нагой таўшчэзныя даследаванні і пульхныя паэмы, ад якіх мухі дохнуць) — староннія непрадузятыя людзі.

Не ведаю, ці піша "дзеля заробку" "сацыёлаг" (гледзячы на тое, як ён лічыць капейкі ў чужой кішэні — піша), але большасць паэтаў піша не дзеля рубля, а дзеля самавыказвання, таму што іначай не могуць. І самавыказваюцца па-беларуску, таму што на іншай мове яны, вядома, мелі б большую колькасць чытачоў, але не маглі б выказацца так глыбока, з поўнай аддачай, як на сваёй.

Або гэты, "беларус, журналіст паміж 40 і 50 гадамі" — гэта той самы аўтар "ліста з Масквы", толькі, здаецца нам, крыху больш разумны, бо можа затуманіць у галаве чытача або субяседніка просты сэнс складанымі (таму і здаюцца разумнымі) словамі.

Пра аўтара "ліста" ("Интересный человек пишет") можа так сказаць толькі ягоны духоўны сабрат, чалавек у сутнасці глыбока нецікавы і "р-рэалістычны". Чалавек, які сам мысліць не хоча (а мо не можа).

Ведаем мы, за якім папугаем паўтарае ён словы, калі гаворыць пра "беларускі патрыятызм, прынесены немцамі або палякамі". Вось кніга А. Рыціха "Обиженный край" (Пб, 1911). Я не думаў, што мне давядзецца звяртацца да яе другі раз (у першы раз я ўзяў з яе кавалкі, каб паказаць духоўнага бацьку гэтага чарнасоценца, прафесара Руніна, якому ў "Каласах" Алесь уладкаваў абструкцыю), але, відаць, руніны і рыціхі жывуць і не шманаюць. Цытую: