Уладзімір Караткевіч - Артыкулы

"Русский коспомополитизм, марксизм, незнание России и ее народа… взяли верх над государственной и национальной идеею. Общество не хочет и не может понять, что Россия может жить только с таким духом народа, как было при Царях Иоанне III и Алексее Михайловиче…" Необходимо попечение, "иначе он (край. — У.К.) легко может сделаться достоянием немцев, даже австрийцев и, чего доброго, поляков…". Жиды-шпионы "по шоссе от австрийской границы к Киеву и от Кенигсберга к Риге и Петербургу — по пути вражеской армии… всё на пользу вторгнувшегося войска…". А вось пра беларусаў: "Пинчук, этот обитатель Пинских болот, с личностью, не похожею на человека, с ногами в виде колеса и непонятным говором, исчезает окончательно" (сказаў бы ён такое паляшучкам Жэні Янішчыц і Веры Палтаран або спевакам з Клетнага і Тонежа). А вось пра ўкраінцаў: "К особенностям Юго-Западного края следует отнести появление там с 60-х гг. XIX ст. украинофильства, сильно теперь подогреваемого австрийскими агентами. Это дело с обществом Шевченки во главе (?), какою-то оперою Наталки-Полтавки (?) и ограниченным числом фантазеров, полагающих, что Малороссия, малороссы, составляет что-то особенное со своим неразработанным наречием и своими чумаками…" "Как у немцев Германия превыше всего (ад каго мы гэта яшчэ нядаўна чулі?), так у нас наш русский Государь превыше всего… Не пора ли бы напротив того войти в соглашение с Германией и окончательно присоединить к себе русскую Галицию по Сан: Знай, ляше…"

Не сорамна, марксіст (а пэўна ж!) сацыёлаг NN.

Але, можа, гэта адзін дурань Рыціх знайшоўся? Ды не, вось рускі гістарычны белетрыст XIX ст. растлумачвае пугачоўшчыну (!)"польской интригой". Вось сучасны культурны дзеяч піша пра Радзівілаў, "говорящих по-польски с берлинским акцентом" (а княгіня Ізабела Радзівілова жыве сабе ў Варшаве, узнагароджаная за падполле ордэнам "Віртуці мілітары", па-нашаму Герой Савецкага Саюза).

Дзіўна неяк дажыць да год "паміж 40 і 50-ю" і не нажыць ні сумлення, ні розуму. Ды ўрэшце застацца проста элементарна непісьменным. Філіповіч — "адзіны беларускі мастак"?

Словам, заклікае да сур'ёзнага падыходу да справы, а сам несур'ёзны, чужых вяршкоў нахапаўся, нічога не ведае пра культуру народа, да якога належыць па пашпарце і сярод якога жыве.

А, як вынік гэтага неразумны і, як кожны такі, небяспечны.

Бо працуе на карысць ворагаў нашага мыслення. Ім дае козыры ў рукі, а братам і таварышам робіць мядзведжую паслугу.

И как отдыхает душа, когда после этого "белоруса" слушаешь русского, учителя (с.155), которому хочется, "потеряв на минутку тайну своей души, вселенскую тайну", ответить на его языке (как ответил бы и на любом другом). Ибо он мне больше брат, чем вышеуказанный "белорус". Я бы сказал: "прожжённый белорус".

I якiя розныя людзi (с.157)! Якiя непадобныя! З памылкамi i з азарэннямi! Як з iмi цiкава! Не тое што з некаторымi "падкутымi", якiя лiчаць, што таму маюць права брыкацца i (с.158) менавiта "адштурхоўваюць частку народнай iнтэлiгенцыi i даюць зброю ворагу".

Во глядзіце, куды ўсё ж ідуць самыя таленавітыя? Да сваёй культуры і мовы — часцей за ўсё. Да суседняй — радзей (і Твардоўскія сярод іх шчаслівае выключэнне). А збольшага, калі адрываецца ад свайго, — прыстасаванец (не хачу сказаць "рэптылія") накшталт вышэйпамянёнага культурнага журналіста.

Аўтар мае рацыю (с.128). Найбольшая "культурная каштоўнасць" — мова. То вось і зберагайце яе ("Канстытуцыя БССР", Мн., 1978, с.22). І тут погляд аўтара ледзь не адзіна правільны.

Ёсць і трохі недадуманае. "Творчую радзіму" чалавек не выбірае. Яна выбірае яго, калі ён разумны і ўмее прыслухацца да сябе. Не толькі Ян Баршчэўскі, але ўспомнім "гімназічна-альбомныя" вершы М. Багдановіча па-руску (а ён жа "вучыўся Беларусі" па кнігах, а "вучыўся Расіі" ўсімі абставінамі жыцця). Яшчэ пацверджанне — Пушкін. Французскія вершы ягоныя (хаця ён сам прызнаваўся, што пісаць па-руску яму было "ўсё ж такі цяжка") не ідуць па якасці ні ў якое параўнанне з яго рускімі вершамі (тое самае і ў Шаўчэнкі). Так што выбірай, нават калі ты часталюбівы (а з такіх пераважна і выходзяць "асвечаныя касмапаліты"): быць пасрэднасцю на мове суседа або нечым значным на сваёй. А "значны" гэта азначае "значны для многіх", калі б нават на тваёй мове гаварылі сто чалавек.

Выключэнняў я амаль не ведаю (Шамісо? Конрад? Яшчэ пару чалавек — вось, бадай, і ўсё). Калі, вядома, не лічыць "ірландцаў па крыві" — ад Свіфта да Уайльда і Шоў. Але там была традыцыя, корані якой у сярэдневякоўі. І, дарэчы, "ірландцаў і шатландцаў" (Маршаку жартам прапанавалі перакласці Бёрнса "назад на англійскую", каб англічане маглі разумець, але забыліся, што (можа) без "шатландскай гаворкі" Бёрнс не быў бы цікавы ні англічанам, ні рускім, нікому) нашаму брату бывае чытаць почасту цікавей, чым некаторых "чыстапародных" англічан.