Сяргей Грахоўскі - Дзве аповесці

Няхай бы гулялі сабе ў «паньства», хай бы цешыліся. Але павыпаўзалі колішнія бандзюкі з банды Казіка Ермаліцкага i Плышэўскага, наняліся ў паліцыянты, гарцалі па сёлах услед за Смальцам, паласавалі бізунамі i шампаламі блізкую i далёкую партызанскую радню, выграбалі з хат усё да каліва. Вынюхвалі, вышуквалі, чыю б яшчэ душу прадаць пану каменданту.

З хаты Рамана Салаўя шляхцюкі не спускалі вачэй: ведалі, што стары ходзіць да партызан, можа, i за фронт цягаецца. На дзень, другі прыйдзе дамоў, аташчалы, увесь пакамечаны, крутнецца i зноў знікае на некалькі тыдняў. Даўно некуды сышла i ягоная Марылька. У хаце ўпраўляецца адна Ганна. Дзень i ноч таўчэцца i маўчыць: не пажаліцца нікому, ні з кім не загаворыць — адна i адна.

Колькі разоў прыходзіў да яе паліцыянт Сымон Гавароўскі, то просьбаю, то грозьбаю дапытваўся, куды дзеўся стары. А Ганна ўсміхнецца толькі:

— Маладзейшую паляцеў шукаць.

Паліцыянт лясне бізуном па халяве ды як гаркне:

— Не выскаляйся мне! Кажы праўду!

— Далібог, Сымонка, пасварыліся. I каб было за што? Эт, так, за пусты мех, a ў мяху смех. Дык усердзіўся i ўпрочкі стары дурань падаўся.

— Куды падаўся? — дапытваўся Гавароўскі.

— Хіба ж гавораць, калі ўпрочкі ідуць? Свет вялік, сцягнуўся некуды.

— А дачка дзе?

— Была ў сабакі хата, a ў мяне дачка... Вырасла, разумная стала, мачаха ёй ніяк не ўгодзіць. Мабыць, да цётак пайшла ці, можа, служыць у двары.

Як ні старалася Ганна, a Гавароўскі слаба верыў ёй: усё вынюхваў, шныпарыў, лазіў, цікаваў. Гэта ён увёў у вушы жандарам, што Салавей набраўся панскага дабра i цяпер на ім раскашуецца ягоная жонка, а сам у «бандыты» падаўся. Наляцела жандармерыя ў Раманаву ўбогую хату, пачалі. ўсё варочаць дагары нагамі, выкідаць з куфэрка андаракі, кофты i кабацікі, кужэльныя бабскія кашулі. Жандар стаяў у дзвярах, а Сымон так усё трос, што аж пара з яго валіла. Ганна, склаўшы рукі, сядзела каля акна i не варушылася. Ёй здалося, што нешта мільганула ў двары. Глянула i ледзь не ссунулася з лавы, на нейкую хвіліну адняло мову, пацямнела ў вачах: яна ўбачыла Марыльку. Увойдзе ў хату — i прапала. Няўжо не здагада ецца? Пад паветкаю ж стаяць жандарскія коні. «Дай, божа, ёй розум»,— прашаптала Ганна.

— Што, клянеш, старая ведзьма? — пачуў шэпт Гавароўскі.

— Не, дзякую, што хоць транты ператрасеш, а то мне ўсё не было часу,— спакойна адказала Ганна, а сэрца ў яе калацілася як асінавы ліст. Яна прыслухоўвалася, ці не ляпне клямка, ці не адчыняцца дзверы. Адчыняцца, значыць,— пагібель...

А Сымон пааддзіраў дошкі на палку, перакуліў рэшата з пер'ем, узлаваўся i садануў у яго носцам. Пух разляцеўся па хаце, абляпіў яго суконную паддзёўку, папрыставаў да шыняля жандара. Той дзьмухаў i адмахваўся ад пуху, нібы ад летняй заедзі.

Сымон мацюкнуўся i выйшаў у сенцы. Следам павалокся i жандар. «Ну, цяпер канцы?» — падумала Ганна. Але ў сенцах i на падворку было ціха. Дзверы з хаты паліцыянты накінулі адчыненымі. Ганна перагрэблася праз парог, як побач ударыў стрэл. Старая так i асунулася, а па вушах разануў свінячы піск. Потым зноў стрэлілі, i ўсё сціхла. Ганна схапілася за вушак, устала i ледзьве выпаўзла з сянец. Сымон з хлява выцягваў скрываўленага падсвіначка i валок на сані. З гумна вынес тры мяхі жыта i ўскінуў на воз.

Ганна, склаўшы рукі, прыперлася да сцяны. Ёй нічога не было шкода, бо з дня на дзень чакала рабаўнікоў i змірылася з думкаю пра самае горшае. Адно яе непакоіла: «Дзе ж Марылька?»

Калі выязджалі з двара, Сымон памахаў пісталетам i прыгразіў:

— Усё адно знойдзем, пся крэў!

Ганна зачыніла пусты хлеў, замкнула гумно, хадзіла i ўсё азіралася, a праходзіла каля паветкі, аж чуе, нехта шэпча:

— Мама, не бойцеся, гэта я.

— А божачка, божачка, злітаваўся-такі. Дзе ж ты, дачушка?

— Ідзіце, я зараз,— пачулася з-пад карчоў, складзеных пад паветкаю.

Хутка Марылька ўскочыла ў хату. Жанчыны моцна абняліся i заплакалі.

— Гэта ж я прыйшла папярэдзіць тату, каб сышоў з дому, аж наскочыла на ірадаў. Бачу, уцякаць няма куды, дык я пад карчы зашылася.

— Што ж цяпер рабіцьмем, дачушка?

— Сыдзем, пакуль не позна. Усё адно жыць не дадуць. А прыйдуць нашы, тады вернемся. Вы ідзіце ў Залессе да радні, a ў мяне свая дарога.

Увечары жанчыны забілі аполкамі дзверы i разышліся куды каторая.

Ранняй вясною, калі падсохлі груды, распушыліся вербы i зацінькалі сініцы ў набраклых гаях, Раман Салавей з партызанскіх хутароў, дзе ён туляўся ўсю зіму, выправіўся адведаць Ганну. Ішоў ён узлессем каля самага Харомнага, i захацелася зірнуць на сваё селішча, пабачыць, што асталося ад яго гаспадаркі, ці хоць цэлая хата. Якраз была страсная субота, кожны збіраўся святкаваць, пяклі паскі, фарбавалі яйкі, a многія, мабыць, з велікоднымі каробкамі паехалі ўжо ў царкву да ўсяночнай. Каму ён цяпер у галаве? Пройдзе загуменнем, зірне, i дай бог ногі.