Сяргей Грахоўскі - Дзве аповесці

Марзона ведалі не толькі ў Бабруйску. Маладому хірургу верылі, на яго спадзяваліся ў кожнай воласці, у кожнай вёсцы навета. «Калі доктар Марзон не дасць рады, дык i божа не паможа,— гаварылі ў далёкіх i блізкіх сёлах.— Вельмі ж свойскі чалавек. Бідаць, не гханскага заводу».

Уладзімір Восіпавіч уею ноч не адыходзіў ад Адзінца. Хвораму ставілі банкі, абкладалі грэлкамі, паілі гарачым малаком, расціралі цела i рабілі ўколы. Счарнелыя рукі балелі да крыку, нага гарэла агнём i торкала тысячам! іголак. Доктар круціў галавою i злосна бурчаў нейкія незразумелыя словы:

— Вандалы, гуны, узурпатары! Што яны зрабілі з чалавекам! A быў жа Геркулес.— Потым звярнуўся да Лявона: — Мне загадана вылечыць вас. Вылечыць i аддаць жандармерыі. Апляці гаршчок i аддай дурню разбіць.

Ад гарачкі i страшэннага болю Лявон не ўсё чуў i не ўсё разумеў, што гаварыў доктар. Але ўжо верыў у яго дабрату i справядлівую сілу.

— Толькі прыйдзецца аперыраваць, можа, нават адняць нагу. Вы згодны?

— Хоць зарэжце, абы не мучыцца,— працадзіў Лявон.

На другі дзень панеслі Адзінца на аперацыю. Нага i пальцы былі сінія, як пераспелыя слівы.

— Ампуціраваць.

Доктар i яго памочнікі дзівіліся трываласці i цярплівасці гэтага чалавека. Каб не пачалася гангрэна, прыйшлося адняць левую нагу трохі ніжэй калена, ампуціраваць пальцы на другой назе i на абедзвюх руках.

— На сяле гэта ўжо не работнік, але жыць будзе,— спачуваў i разам з тым радаваўся Марзон.

Калі Адзінец трохі ачуняў, да яго на ложак падсеў доктар:

— Ну, як сабе адчуваем?

— Палегчала трохі,— адказаў Лявон.

— Ды i вы палегчалі, прыйшлося трохі падкараціць вас. Што скакаць будзеце, не абяцаю, а з кійкамі цяпер многія ходзяць. Вы маладзец, Лявон Яўхімавіч: такое не кожнае жалеза вытрымае.

— A рудабельскі бальшавік выцерпеў. Цяпер таіцца няма чаго — падтыкнуў паскудны шэршань. Так што вы, доктар, каля мяне не вельмі завіхайцеся. Усё адно крышка.

— Не плявузгайце глупства, таварыш Адзінец,— узлаваўся Марзон i выбег з палаты.

Адно слова «таварыш», а як яно ўзрадавала Лявона, як захацелася верыць у паратунак, спадзявацца на гэтага невялічкага жвавага доктара.

Адзінец тады яшчэ не ведаў, што ў 1917 годзе доктар Марзон працаваў у Земскім Саюзе разам з Міхаілам Васільевічам Фрунзе. Потым пераехаў у Бабруйск, стаў старшынёй дэмакратычнай земскай управы, увесь час дапамагаў падпольшчыкам i партызанам. Не ведаў, што не так даўно белапалякі арыштоўвалі Уладзіміра Восіпавіча, але на абарону доктара падняўся ўвесь горад.

Цяпер адно слова «таварыш» было падобна на пароль, па якім свае пазналі сваіх, верылася, што доктар Марзон не аддасць яго на здзек i пагібель.

Лявон ляжаў адзін у маленечкай палаце, бо адначасова быў тыфозным i хірургічным хворым. Ён нудзіўся ў адзіноце, хацелася пагаварыць, можа, даведаўся б што-кольвек пра сваіх, а тут ён бачыў санітарку, сястру, якая ўмела так далікатна здымаць бінты, ды часам забягаў доктар i радаваўся, што хворы ідзе на папраўку, што добра зарубцоўваюцца швы, што трымаецца амаль нармальная тэмпература.

— A калі зойдзе хто старонні, ляжыце з заплюшчанымі вачыма i не варушыцеся,— папярэджваў Марзон.

Разы са два прыходзіў у бальніцу паручнік з палявой жандармерыі, цікавіўся, ці не ўцёк ix падвопытны бальшавік. Доктар казаў яму, што становішча хворага безнадзейнае, што ў дадатак да тыфусу i абмаражэння ў яго цяжкая пнеўманія. Ён прыводзіў паручніка ў палату, паднімаў коўдру, паказваў забінтаваныя куксы i абыякава махаў рукой. Аднаго вечара доктар зайшоў у палату, прычыніў дзверы i ціха сказаў:

— Платон Фёдаравіч кланяўся вам.

Адзінец памкнуўся ўстаць.

— Ц-с-с! — прыклаў палец да вусікаў Марзон.— Пічога не пытайцеся. Лепш слухайце. Сёння ноччу мы развітаемся. Што б з вамі ні рабілі, маўчыце. Памятайце, вы — труп, i трымайцеся, як труп. А далей будзе ўсё добра.

Калі наступіла ноч, на двор ціха ўехала фурманка i спынілася каля морга. У палату зайшлі два санітары з насілкамі. Лявону зрабілася крыху страшна, што яго ў адной бялізне панясуць на холад, што наперадзе нейкая невядомасць. Суцяшала толькі адно імя — Платон Фёдаравіч.

Санітары ў ложку нацягнулі на яго штаны i фуфайку, асцярожна паклалі на насілкі, зверху прыкрылі прасціпою i панеслі па вузкіх бальнічных калідорах. З суседніх палат выглянула некалькі хворых, якіх не браў сон.

— Што, абмарожаны богу душу аддаў? — спытаў чарнявы насаты дзед.

— Адмучыўся! — адказалі санітары.