Сяргей Грахоўскі - Суровая дабрата

— Толькі старайцеся, хлопчыкі, біць фрыцаў далей ад вёсак,— папярэджваў Рыгор Антонавіч,— Бо за кожны стрэл каля сяла гэтыя нелюдзі нішчаць усіх чыста. Наздзекуюцца, пастраляюць і куродымам усё пускаюць.

Камандзір атрада думаў, як засцерагчы людзей ад здзекаў і знішчэння. Таму для кожнай аперацыі выбіралі найбольш бязлюднае месца, далёкае ад вёсак і хутароў.

З лагера Мусіка і Давідовіча партызаны прайшлі 26 кіламетраў і зрабілі прывал каля дарогі з Лунінца на Жыткавічы.

16 верасня Васіль Захаравіч занатаваў у сваім дзённіку:

«На досвітку наша група падрэзала слупы дазорнай вышкі. Таму, што з яе далёка відаць, немцы назіралі адтуль за ўсім наваколлем. Людзі слупы і дошкі з тае вышкі расцягнулі на дровы, а ямкі зараўнялі, каб і знаку не было».

Аператыўныя групы вялі разведку ў нямецкіх і паліцэйскіх гарнізонах, высочвалі фашысцкіх паслугачоў, і яны непрыкметна знікалі. А камандзір ездзіў у суседні атрад дамаўляцца пра сумесныя баявыя дзеянні. Ён разумеў, што толькі буйнымі сіламі можна наносіць сур'ёзныя ўдары ворагу.

«Канчаткова дамовіўшыся пра сумесныя дзеянні, увечары паехаў у свой атрад. Прыбыў на месца ў гадзіну ночы»,— запісаў Васіль Захаравіч у сваім дзённіку 30 верасня 1941 года.

Рэха партызанскіх стрэлаў кацілася з сяла ў сяло. Людзі расказвалі, што партызаны з'яўляюцца неспадзявана там, дзе захочуць, што іх у тутэйшых лясах вялікая сіла. Гэта разумна і спрытна манеўрыравала група Камарова, караючы ворагаў і абнадзейваючы людзей.

Вялікія атрады карнікаў прачэсвалі жыткавіцкія лясы, а партызаны тым часам абышлі іх звярынымі сцежкамі і з'явіліся ў Мікашэвічах, адкуль толькі што выступілі ўсе эсэсаўцы і паліцаі лавіць камароўцаў.

У Мікашэвічах партызаны забралі ў начальніка паліцыі пячаткі, розныя бланкі і дакладную вышэйшаму камандаванню аб барацьбе з партызанамі, а ў дадатак забралі і самога начальніка.

Насоўвалася восень. Імжа і дробныя дажджы праціналі да касцей. Шамацела апалае лісце, свіціліся пушчы і прыдарожныя кусты. Няўтульна і золка было ў звільжэлым асеннім лесе. Кашлялі і тэмпературылі прастуджаныя партызаны. Ратаваліся кіпетнем ды грэлі бакі каля начных вогнішчаў.

Спахмурнеў камандзір, не ведаючы, як ратаваць хворых. І якраз успомніў, што Эдзік Нордман нібыта вучыўся ў медыцынскім вучылішчы. Падышоў да маленькага, схуднелага камсамольца:

— Чаму ж ты, доктар Нордман, не лечыш людзей і ўтойваеш сваю спецыяльнасць? — знарок сурова спытаў камандзір.

— Які з мяне доктар, Васіль Захаравіч? Два курсы Гомельскага медвучылішча. Банкі ды гарчычнікі толькі і навучыўся ставіць...

— Вось што, Эдзік, хлопцы ў мікашэвіцкага ветэрынара прыхапілі нейкія медыкаменты. Дык ты разбярыся, што ад чаго. А то ад кашлю слабіцельнае пачнуць прымаць. Ну, і сачы, каб каторы конскую дозу не хапіў. Агледзь хлопцаў: Ваня Чуклай яварам палае, Саша хрыпіць, як кавальскі мех. Адным словам, бярыся за работу, доктар ІІордман.

— Ёсць, быць доктарам, таварыш камандзір! — з усмешкаю адрапартаваў Нордман.

Эдуард драбніў таблеткі, успамінаў дозы і дзяліў парашкі, з купальнага палатна выкройваў бінты і, як умеў, лячыў таварышаў.

Рэдка перанадалі пагодныя дні: дзень і ноч ліў дождж. Набраклі балоты, распаўзліся дарогі, выйшлі з берагоў палескія рэчкі. Здавалася, туман ахутаў увесь свет. Такая слата — гора, а часцей — ратунак для партызана. Пад навіссю туману і дажджу, пераскокваючы з купіны на купіну, атрад Камарова выправіўся ў старобінскія лясы.

Неўзабаве падышлі да Случы. На плыткіх берагах шамацела сухое трысцё, дробныя халодныя хвалі пялёскаліся ў паніклым аеры. Абышлі ўвесь бераг — нідзе ні лодкі, ні чоўна. А за ракою — прыціхла невялічкая вёска, на пяску чарнеюць перавернутыя вялікія лодкі.

— Бачыць вока, ды дастаць далёка,— прамармытаў Корж.

— Не так і далёка, Васіль Захаравіч,— спакойна паглядзеў на сівыя хвалі Ваня Чуклай.

— Ды яму і Волга да калена, таварыш камандзір,— пажартаваў Віктар Ліфанцьеў.— А калі сур'ёзна, дык ёсць план: мы з Ванем распранаемся, пераплываем на той бок і прыганяем дзве лодкі.

— Адубееце, чэрці! І доктар Нордман конскімі пілюлямі не паможа... Вось што, хлопцы, бярыце плашч-палатку і самую доўгую вяроўку,— загадаў камандзір.

Ліфанцьеў усё прынёс, яшчэ не разумеючы навошта.

— А цяпер распранайцеся. Адзежу добра закруціце ў палатку... Ды не так, не так. Каб вада нідзе не прасачылася. Вяроўку прывяжыце да грудзей і плывіце. Як толькі выскачыце на бераг, разатрыце добра адзін аднаго — і хутчэй апранацца. Знайдзіце вёслы і плывіце сюды.