Генрых Далідовіч - На новы парог

— Хіба жывуць? — запытаў.— Ці толькі існуюць!

— Гэта ты так думаеш, а ён думае іначай. Не зважае, што яго ўсе ненавідзяць. Жыве, існуе і рады! Як той смоўж.

— А я не хачу, каб і мяне ненавідзелі... Хачу жыць так, як хочацца, як умею, як трэба...

— Ды цябе не зменіш...

— Можа, і не дрэнна гэта, Ларыса? Лепш менш пражыць, але так, каб і сабе не сорамна было за сваё жыццё, і іншым.

— Што ж,— прамовіла.— Рашай сам. Хоць я табе раю аблегчыць крыху сваю ношку. У мяне ёсць і яшчэ адна важная размова. Даўно ўжо...— голас яе збіўся ад хвалявання.— Відаць, адчуваеш сам, чаго я бываю часта злосная, крыўдлівая, прычэплівая. Каб ты не толькі адчуваў, але і ведаў усё, дык сёння не буду таіцца. Усё скажу.

Затаіў дыханне: вось прыйшоў пераломны момант. Ён павінен рашыць калі не ўсё, дык нешта вельмі важнае ў іх жыцці.

— Я раўную...— Ларыса гаварыла яшчэ з большым хваляваннем і з напружаннем.— Да Маі Сцяпанаўны... Прызнаюся: хацела пасачыць за вамі, сама ўсё ўбачыць: праўда ці не? Хацела і людзей добра распытаць. Нават пакарыстацца і Сліжвымі паслугамі. Казала ж, абяцаў і здымкі, і магнітафонную ленту даць пра цябе, і твой раман. Цяпер рашыла: не буду ўніжацца. Не буду нават дапытвацца: вінаваты перада мною ці не?!

Ляжаў, слухаў, а сэрца — канечне ж, ад хвалявання,— аж захліпвалася, то, здаецца, падымалася, ціснула на горла, то апускалася, замірала і пасля абзывалася з пякучым болем. Твар палаў.

Адчуваў: не трэба маўчаць. Маўчанне — выкрыццё, сорам, віна, паражэнне. Але што сказаць? Маніць, апраўдвацца? Не. Не трэба. Яна, відаць, усё ведае. Прызнацца, сказаць ёй усю праўду? Відаць, не варта. Можа, яна ўсяго не знае, носіць у душы хоць крыху надзеі, што ўсё тое, пра што яна чула, няпраўда. Дык і не варта, бадай, пазбаўляць яе той надзеі. Бо з праўдаю — справядліваю, горкаю — ім, канечне ж, жыць будзе вельмі цяжка.

— Я рашыла: не трэба мне ўсёй праўды,— сказала,— Бо з ёю мне, можа, будзе цяжка жыць далей. Таму ты мне, калі ласка, нічога не гавары. Не прызнавайся ці не апраўдвайся. Я дала сабе клятву: я цябе нікому не аддам. Ты мой. Толькі мой. Я табе пасвячаю сваё жыццё. Ніхто іншы, можа, на такое і не пойдзе. Бо ніхто іншы, можа, не пакахае цябе за тое, за што кахаю я... Мы пражылі з табою ўжо нямала, і ты добра сам ведаеш, за што я цябе кахаю... Не за тое ж, што ты, напрыклад, дырэктар, прыгожы мужчына... Я кахаю за іншае. За большае.

«Колькі чаго яна перажыла! — жахнуўся, здзіўляючыся глыбіні і высакароднасці яе розуму, самаахвярнасці.— Што было ў яе на душы! А я... Не разумеў добра гэтага, не цаніў...»

— Я надумалася, як цябе зноў вярнуць у сям'ю, моцна прывязаць да нас... Як толькі ты паправішся, я нараджу дзяўчынку. І ты зноў адчуеш сябе бацькам, зноў будзеш наш... Ты ж не супраць, праўда? У свой час ты ж так хацеў мець яшчэ і дзяўчынку!

«Сапраўды, добра прыдумала, як адвабіць мяне ад Маі Сцяпанаўны. І, можа, гэта самая найлепшая задума».

— Віктар наш ужо вялікі,— загаварыла далей спакайней, з развагаю,— Праз гадоў сем закончыць школу і пойдзе ад нас. Ці ў інстытут, ці ў армію. А мы застанёмся толькі ўдваіх. А якое жыццё ўдваіх? Не, трэба нам яшчэ адно дзіця. І добра было б, каб заявілася дзяўчынка. Я яе так хораша апранала б, і яна была б гэтакая харошанькая... Былі б з ёю дома, чакалі б цябе з работы. Ты вяртаешся — яна бяжыць насустрач, выцягвае ручкі і абдымае цябе за шыю, цалуе... Каб ты ведаў, якія дзяўчынкі мілыя! Яны не такія, як хлопчыкі. Яны і маленькія — ужо жанчыны. З усёй жаноцкасцю.

— Я люблю цябе, Ларыса,— ціха і расчулена прамовіў ён.— Дзякуй богу, што ты ёсць і што ты такая і што ты патрэбна мне...

— А я яшчэ болей цябе кахаю...— прыўзнялася, пацалавала яго ў шчаку.— Хоць ты і дрэнны муж... Ніхто так: нікога не кахае, як я цябе... Бо ніхто так не ўмее кахаць. Не можа. Чаму? На тое ёсць вялікі сакрэт. Ведае яго той, хто таксама ўмее кахаць...

Быў позні, адзін з апошніх лютаўскіх вечароў.

Ціснуў лёгкі марозік, церусіў рэдзенькі снег. Неба было цёмнае, без месяца і зорак, таму і на дварэ было нясветла. У Міланьках ярка свяціліся вокны, чулася музыка з тэлевізараў. Ні на вуліцы, ні каля хат — здаецца, ні чалавека.

Можа, на дварэ цяпер стаяў толькі адзін Васілец. Чакаў тут, за інтэрнацкаю сталоўкаю, Маю Сцяпанаўну. А яна сёння чамусьці не спяшалася на сустрэчу. Нібы прадчувала, што наперадзе нялёгкая размова.

Зашчыпаў холад за ногі, прабраў праз паліто спіну — Васілец пачаў тупаць, выцікоўваць раз за разам з-за кута — на інтэрнацкім двары па-ранейшаму толькі нерухома стаялі абсыпаныя снегам дрэвы, кусты, панавала цішыня. Ніхто нідзе не варушыўся. Ці не выпадае Маі Сцяпанаўне зараз прыйсці сюды, ці яна наўмысна выпрабоўвае яго цярплівасць. Не. Вось, здаецца, чуваць крокі. Так, нехта павярнуў сюды з вуліцы, замільгаў сярод дрэў. Жанчына. Мая Сцяпаўна. Ішла сюды, да сталоўкі.