Генрых Далідовіч - На новы парог

— Рашыў сёння стаць у чаргу. Вось і ўсё.

— Што з табою, братачка? — здзіўляўся Рыжоў, ускідваючы на лоб калматыя бровы.— Ды ты састарыўся раптам! Быў юнак-юнак — малады, стройны, бадзёры, свежы,— і вось раптам ужо сталы, стомлены дзядзька! Я ўжо бачу на тваім твары рысы старасці...

— Ды не маладзею, канечне...

— Ну, хадзем. Годзе трымаць цябе, нашу зорку, на калідоры,— узяў яго пад локаць Рыжоў.— Прашу, калі ласка, да мяне. Таварышы, — сказаў у прыёмнай наведвальнікам,— прашу прабачыць. У мяне з Паўлам Мікалаевічам сур'ёзная размова.— І як толькі зайшлі ў кабінет, запытаў: — Што здарылася? Захварэў? Стаміўся? Семінар, камісія выбілі з раўнавагі?

Паспрабуй, адкажы на ўсё адразу!

— Ды хапае ўсяго...— прамовіў.— Няма калі і перадыхнуць. Сучасны рытм жыцця бурны.

— Бурны, братачка,— згадзіўся Рыжоў, ідучы да свайго стала.— Бурны. Атамны век. Эпоха касмічных скорасцей... Але і цяпер ёсць увага да педагогікі, да педагогаў. Ці ты незадаволены ўвагаю? Хацеў большага?

Васілец паціснуў плячыма: якая «ўвага»? Чаго хацець «большага»?

— Што — не бачыў сённяшніх газет? — Рыжоў стаў каля свайго стала, узяў складзеную газету.

— Не паспеў яшчэ.

— Не хітрыш?

— Не.

— Дык ты нічога тады яшчэ не ведаеш...— разгарнуў газету.— Вось... Указ. Пра прысваенне табе звання заслужанага настаўніка. Палюбуйся сваім прозвішчам, пацешся! — падаў газету.— У тваёй школе ўжо ведаюць пра гэта. Сам нядаўна званіў. Так што будзеш ехаць назад — бяры з сабою шампанскае, цукеркі. З кветкамі, з аркестрам будуць сустракаць... Ні адзін жа з міланьскіх дырэктараў, настаўнікаў да такой вышыні прызнання не падняўся... А ты яшчэ і народнага можаш адхапіць... Гэта ж зусім магчыма...

Васілец узяў газету, пашукаў вачыма Указ. Жартуе Рыжоў ці не? Можа, каму іншаму з раённых дырэктараў школ ці настаўнікаў прысвоілі такое званне. Убачыў невялікую калонку з подпісамі кіраўнікоў урада, потым хутка прабег вачыма. Праўда гэта ці не? Яго ж прозвішча, імя! Але што там напісана пра яго? Яшчэ раз перачытаў. «За плённую педагагічную і грамадскую дзейнасць...»

«Якая там у мяне плённая дзейнасць? Так сабе, нейкія парывы, пошукі, трывогі, сумненні...»

— Каб не дзень сёння для прыёму, дык пацягнуў бы зараз жа ў рэстаран, запатрабаваў бы самы дарагі кан'як! — усміхаўся Рыжоў.— Запатрабую! У іншы раз. А цяпер патрыумфуй адзін. Не кожны ў такія маладыя гады мае такое вялікае прызнанне. Расці! Далёка ідзі! — падаў руку, моцна паціснуў.— Ну, апамятаўся?

— Яшчэ не...— усміхнуўся Васілец.— Ашаламілі вы мяне.

— Малайчына! Ну, вяртайся з нябёс на грэшную зямлю, мыслі цвяроза. Можаш? Добра. Ну, а з чым прыехаў да мяне? Па якой патрэбе? Прабач, герой, зорка наша, за нахабнасць, але сам бачыў: у прыёмнай людзі. Хоць і не героі, але ўсё ж жывыя людзі.

Васілец адвёў позірк, а потым дастаў з унутранай кішэні пінжака складзены надвая ліст, падаў.

Рыжкоў узяў. Прачытаў. Раз-другі. Нічога не прамовіў, пайшоў і сеў на сваё крэсла за сталом. Рыжыя яго бровы то ўздымаліся на лоб, то апускаліся. Канечне, у незадавальненні. Значыць, будзе зараз гаварыць рэзка і сурова.

— Пакажы мне свае вочы! — ціха прамовіў, пільна зірнуў,— Не хавай, не хавай! Пакажы! Вочы — люстэрка душы. Дык і хачу зазірнуць табе ў душу.

Сёння Васілец не здолеў вытрымаць яго позірку. Можа, і з-за разгубленасці, замяшання, ніякаватасці, што былі ў душы.

— Жартуеш са мною ці не? — запытаў Рыжоў.

— Не... — апускаючы галаву, адказаў Васілец, сеў у крэсла для наведвальнікаў.

— Сам усё гэта напісаў? Жонка нараіла?

— І жонка раіла, і сам...

— Быў ва ўрачоў?

— Быў. Я сам жа не прыдумаў тую гіпертанію.

— Які ў цябе ціск? — вёў нібы допыт Рыжоў.

— Амаль сто пяцьдзесят.

— Безнадзейна хворы! Пры смерці! — пачаў іранізаваць Рыжоў.— Высокі ціск! У мяне, братачка, нашмат большы. Бывае, да ста васьмідзесяці скача...

Васілец са здзіўленнем зірнуў на яго. Няўжо ён, Рыжоў, такі нездароўчы?

— Праўда, Павел Мікалаевіч. Не маню,— адказаў той.— Але я яшчэ не бегаў да свайго начальства, не прасіўся, каб мяне звольнілі з адказнай, нялёгкай пасады і далі спакойненькую работу. Лячуся і працую, працую і лячуся. Альбо ні на нішто не зважаю. Як зусім прыцісне, зваліць з ног — кладуся ў бальніцу... А ты! Спалохаўся! Прыбег! «Звольніце з цяжкай працы, дайце лёгенькую!» Крышку стаміўся, крышку перанерваваўся, яшчэ не навучыўся расслабляцца, адпачываць, абнаўляцца — вось і ўся твая бяда... Калі табе тваё цела дало трывожны знак, то падумай, вучыся жыць крыху іначай... Звальняць цябе ніхто не будзе. Дзе я хоць такога перастрахоўшчыка, як твая міласць, так адразу знайду? Ды цяпер, вясною! А што мне райком тады скажа?! Табе званне — а я цябе далоў з пасады! Не, братачка! Ды мяне самога здымуць за такое. А я не хачу ляцець долу. Сам магу скочыць, а спіхання не хачу...