Генрых Далідовіч - На новы парог

Узвіўся з зямлі ў паяснелае неба жаваранак, азваўся, захліпнуўся, пасля абудзіў нерухомае, яшчэ не зусім разднелае наваколле бадзёраю песняю. Здаецца, адразу ж заявіўся ці то ветрык, ці то цяг — варухнулася на бярозах лісце, упалі долу кропелькі расы. І з гэтым падзеннем, а пасля і з першым гукам ды з павесялелым, хутчэйшым цёкам вады ў рэчцы, з першым рэхам у лесе ўсё ажыло. Прыйшло ў рух, можа, яшчэ і не кожнаму бачны. Жыццё, што нібы запынілася на ноч, пайшло-пабегла сваёю каляінаю, па сваім, аднаму яму вядомым крузе.

Неба, лес, рэчка, птушкі і звяры — а без іх Бабчын Скон быў бы не сапраўдны, як і любая іншая вёска на зямлі,— усе яны мігам адчулі гэты зрух, пачалі прачынацца.

Чалавека, старога Гаптара, пабудзіў не жаваранак. А верабей. Лянівец, пачуўшы тую песню, заляпаў крылцамі ў сцяну пад страхою, са сполахам заціўкаў.

Гаптар падхапіўся, як нечага збаяўшыся. Пасядзеў крыху, паморшчыўся, а потым страсянуўся, як мокры конь, узяў штаны: яны ляжалі паблізу, на крэсле. Вываліўся з кішэні складанчык, ляпнуў на падлогу.

Падхапілася на другім ложку жонка. Спусціла долу ногі, пацерла далоньмі заспаны твар. Была ў белай доўгай кашулі, з распушчанымі сівымі валасамі.

— Рана ж яшчэ...— буркнула.

— Рана ці не рана, а калі расплюшчыліся вочы, дык ужо не злепіш іх,— падабраўшы складанчык, адказаў,— Іх во,— кіўнуў на суседні, адгароджаны дошкамі пакой, дзе спалі маладыя, сын і нявестка,— так сказаць, і гарматнымі стрэламі не пабудзіш..

Анця прамаўчала. Ды што адкажаш? Учора і яна позна не магла заснуць, варочалася ды ўздыхала: за апоўнач хіхікалі, валтузіліся сын і нявестка. Але абое яны, старыя, маўчалі: што ты скажаш супраць маладосці?!

— Відаць, на ўнучку, так сказаць...— усміхнуўся, абуваючы гумоўцы,— З гэткага шалу, так сказаць, ды каб нічога не было? Уга!

— Так сказаць, так сказаць! Стары пень...— незалюбіла Анця, ступіла на падлогу і абцягнула сукенку. З-пад яе бялеўся спод кашулі. Закруціла на патыліцы валасы, прыткнула іх грэбенем.— Пляцеш абы-што на сваіх дзяцей!

— Ужо і пажартаваць няможна...

Анця моўчкі насунула на ногі валёнкі і выйшла са спальні. Ён патупаў, зашпіліў кашулю. А потым адхінуў занавеску — хацеў ціха зайсці ў суседні пакой і накрыць унука-любімца: той заўсёды пад раніцу ляжыць голы. І гэтага заўсёды яго маладыя бацькі не бачаць: спяць як пабітыя. Кінуў позірк туды, на іх,— і не пайшоў. Засаромеўся.

Антаніна — без начной кашулі, без станіка, загарэлая, накрыўшы грудзі доўгімі валасамі,— ляжала на спіпе. Каля сцяны. Уладак — без майкі, прыхінуўшы ногі коцам, адкаціўшыся ад жонкі на край канапы,— хроп, лежучы ніцма.

Адпусціў занавеску, пайшоў. На ўнука — а ён спаў непадалёку ад бацькоў на дзіцячым ложку — нават не зірнуў. Пазірай ці не пазірай — усё роўна туды не зойдзеш: яшчэ раптам пабудзіш маладых сваёю тупатнёю. Перарвеш сон — дык як тады ім у вочы паглядзіш?!

Як толькі выйшаў з сянец, запыніўся на ганку. Заўсёды, калі пасля ночы першы раз вымкнешся з хаты на двор ці вось як выйдзеш з лесу на поле, дык так і цягне падняць галаву і ўсё-ўсё ахапіць раптоўна позіркам: дзе і што, як яно ўсё ў свеце?

Ціха. Вунь на ўсходзе трывожна барвавее, нібы настольнік ад разлітага віна, неба. Папразрысцела ўсюды — на плоце, на зеляніне — раса. Нібы і падфарбоўваецца ад барвовага святла. Але раса — аж адчуваецца спіною — яшчэ халодная, сцюдзёная. Ад яе стылая зямля, закляклае ўсё, што стаіць на зямлі. Весела, радуючыся новаму дню, свіснуў на блізкай высокай і стромкай ігрушы шпак; заліліся ўслед за ім песнямі шпакі і ў суседскіх садах; недзе далёка — не на чужога чалавека, а нязлосна, на сваё быдла — цяўкнуў раз-другі сабака — ці не Блінаў; замычэла Гэльчына карова; адны за аднымі зарыпелі па вёсцы хлеўныя вароты. Усё, ужо не так і рана, калі вёска прачнулася. Настаў ужо час клопатаў. На ўвесь светлы дзень. Аж дацямна.

«А вот ці доўга яшчэ так будзе пачынацца тут раніца? — само па сабе падумалася.— Можа, скора ўсё будзе зусім іначай?!»

Адчуў: зноў вярнуўся да таго жыцця, ад якога нібы адышоў за ноч. Апусціў галаву — і вочы самі павялі яго позірк па зямлі, вытаптанай каля ганка і зялёнай, з густою гусінаю лапкаю і лопухам каля плота, па гародчыку, высокіх дубчыках укропу з пышнымі, пульхнымі ад жаўцізны шапачкамі, па прасторным зялёным загуменні. Там — і гэта добра відаць было з ганка — ляжалі шэрыя, ужо даўнейшыя, і белыя, свежыя, трэскі. Але на іх позірк не запыніўся, а зачапіўся на роўна складзеным адно на адным аплазаваным бярвенні. На сынаву хату.