Генрых Далідовіч - На новы парог

Торгнула сэрца — і ён хутчэй адвёў вочы, ступіў з ганка, павярнуў галаву — на вуліцу. І, здаецца, за брукам, насупраць сваёй хаты, убачыў той новы дом, які ўжо выкалыхаў у думках. Высокі, на шмат акон, накрыты шыферам, з файным комінам і з адмысловаю верандаю. Аж лыпнуў раз-другі, пацёр шурпатай і клейкай ад смалы далонню павекі ды бровы: ці не здзяцінеў? Далібог жа, стаіць вунь новая, з жоўтага аплазаванага дрэва даміна! Нават пазы, мох, квятастыя сукі відаць! Зноў зірнуў: не, няма ніякага дома. Здалося. Як мірсціцца зелянота, рэчка таму, як кажуць, хто ідзе па пустыні і сасмяг ад гарачыні.

«Здаецца, блюзніцца той новы дом, але, можа, усё і надарэмна... Можа, не было яго тут і не будзе ніколі...»

Вочы пазіралі ўжо нібы невідушча — на небасхіл. Дык цяпер быццам самі павялі яго ногі. Па двары. Да хлява. Пасярод, на выцЭментаванай дарожцы, стаяла старая рыжа-белая карова і неяк ні то з дзівам, ні то хітра пазірала на яго; каля каровы сядзела на столачку Анця і даіла — у пустое вядро гучна цыркалі струмені малака; каля столачка і Анціных ног цёрся, па-лісліваму мурлыкаючы, кот.

— Ах ты гультай! — загаманіла на яго Анця. Без злосці. Проста так, каб гаварыць ужо з некім.— Выгуляўся за ноч, прагаладаўся!

За старэнькаю лазенькаю, каля будкі, танцаваў вялізны руды сабака. Вось памкнуўся насустрач, завіляў хвастом.

Ідучы, Гаптар міжволі пасвіў усё вачыма: ці не змянілася тут што за ноч. Здаецца, не. Двор як двор, і за дваром тое ж самае. Новы, з густой жалезнай сеткі і жалезных труб, плот, за ім у градах высокая, густая цыбуля, бацвінне, лапушыстае націнне гуркоў, а каля таго плота — ад суседкі — пасхілялі галіны, абцяжараныя ад вільгаці, кусты агрэсту, парэчак. Справа, за лазенькаю,— вялікі сад. Яблыні, слівы, грушы. Між імі — густая канюшына. За сядзібаю, пад загонку,— бульба. Зялёная, аж вочы лепш бачаць.

Сабака скокнуў, упёрся пярэднімі лапамі ў грудзіну, умольна зірнуў, нібы просячы: спусці ты мяне з ланцуга, гаспадар, дай крышку пабегаць па двары, пагуляць, дазволь памагчы табе падагнаць каровы да статка, а тады ўжо зноў навязвай! Каб Анця, дык загаварыла б да яго, як яна гаворыць, крычыць на курэй, свіней ды і на іх, на ката і сабаку, а ён моўчкі расшпіліў ашыйнік, кінуў яго на будку, падштурхнуў — бяжы сабе, патрасіся. Сабака нібы з падзякаю ткнуўся вільготнаю халоднаю мордаю ў твар, апусціўся на ногі і, нагінаючы галаву, вынюхваючы, пашыбаваў уздоўж плота па двары. Кот, убачыўшы вольным найпершага свайго непрыяцеля, мігам шуснуў на плот, усеўся на слупку.

Дрывотня, хлеў, паднавес — усё было пад адною страхою, было ўжо старое, нізкае, са сточаным шашалем, ад таго і дзіраватым, абсыпаным жоўтаю мукою бярвеннем, накрытае зялёнаю дранкаю, а дзе-нідзе і палосамі толю: гэтыя прыбудовы ставіліся, як і хата, пасля вайны са старога дрэва. Хата — яе рубілі з новага дрэва — яшчэ як хата, моцная, здаровая, да таго, новага, веку дастаіць.

Зайшоўшы ў цёплы, не такі трухлявы знутры хлеў, Гаптар моўчкі спачатку выпусціў з загарадак яшчэ адну, сынаву, маладую, карову, авечак, а пасля ўжо пры парозе з шула прыхапіў лёгкі доўгі, ланцуг з мяккім ашыйнікам — для бычка. Паспрабуй выпусці з хлява, не начапіўшы загадзя раменьчык на шыю, дык так шыбне на двор, што потым зморышся, ловячы яго, каб завесці на выган і навязаць.

Калі выходзіў ужо на двор, слухаючы, як цяжкавата стогнуць у свінушніку мацёра, парсюкі, як турзае, жадаючы пасваволіць, натруджаную руку бычок, дык нібы аж зазлаваў. Ні то на бычка-гарэзу, ні то на сябе. Падумаў: і нашто ім гэты бычок? Дзеля грошай? Але не сказаць, што яны бедныя ці маюць зусім невялікі запас. Каб некалі, за панамі, меў такую гаспадарку, такі дастатак, дык дзедзе, а тут, у Бабчыным Сконе, багацеем лічыўся б, і яна, гэтая гаспадарка, ох як была б трэба. З ёю і лесу, і зямлі купіў бы, і дзяцей павывучваў бы. А цяпер... Цяпер не трэба ні таго лесу, ні той зямлі, і дзеці павывучваліся... Дык каму яна цяпер трэба, такая вялікая гаспадарка? Старэйшы сын у горадзе, ён даўно ўжо адарваўся ад зямлі. Меншаму сыну трэба, Уладаку? Ды якія яны з нявесткаю гаспадары?! Ён возьме сумку харчоў ды з'едзе на два тыдні да свайго экскаватара, а яна раніцай ідзе ў суседнюю вёску на работу і прыходзіць дадому ўвечар. Ён, жывучы ў вёсцы, не ўмее ні кала зачасаць, ні касы пакляпаць, а яна не ведае, дзе і што ў градах расце... І не хочуць вучыцца, прывыкаць да гаспадарскай працы. Яны як тыя кватаранты. Хоць і сёння могуць пабраць валізкі і з хаты ды з вёскі ў свет пайсці...

Ім трэба, старым? Столькі? Не. Але ты, стары, стараешся, каб усё-ўсё ў хаце было, баішся, саромеешся падумаць, што ты, як пан які, мог бы ўжо столькі і не рабіць, адпачыць: пенсіянер жа ўжо даўно. Можа, і мог бы ляжаць ці гуляць, каб змусіў сябе да гэтага...