Генрых Далідовіч - На новы парог

Відаць, паказаўся з-пад зямлі краёк сонца: высока ў неба пырснулі чырвона-жоўтыя промні. Паружавела паветра. Шыбы ў вокнах. А гэтаксама і раса па дзірване.

«Цёпла будзе,— падумаў.— Добра будзе расці і жыта, і картофля. І ў градах усё ды трава па лузе».

Мінуў два суцэльна зарослыя селішчы. Толькі сярод лопуху, крапівы шарэюць вяршкі камянёў. Тут некалі, да вайны, жылі яго стрыечныя браты. Цяпер такіх прозвішчаў ужо і няма ў Бабчыным Сконе. Звяліся.

Адгэтуль старая, пачарнелая, з упалым каменнем, яшчэ «польская», брукаванка выгіналася, зварочвала ўправа і падыходзіла да самага жоўтага пясчанага берага рэчкі.

Зверху, з дарогі, ён зірнуў туды, на мелкую, плыткую ваду: там, як у люстэрку, адбівалася шэрае неба, размаляванае ружовымі мазкамі яшчэ нябачнага сонца. І плавалі рудыя — Найдзёнавы — качкі.

Потым вуліца аддалялася ад рэчкі. Зноў — ужо абапал дарогі — былі пакінутыя селішчы. Яшчэ добра не зарослыя: іхнія гаспадары выбраліся ў Налібакі пазалетась. За гэтаю пусткаю стаяў стараваты, але яшчэ моцны Найдзёнаў дом. Крыху далей — хлеў, лазня. Яшчэ воддаль — грыбаварня. Ля яе бялеўся Найдзёнаў легкавік.

«Ужо некуды гойсалі! Ну і дападныя! Калі толькі і спяць яны? Але дачка іх, а мая нявестка, не пайшла па іх. Хітрая, гультаяватая. Залішне спеставаная на дабры...»

Вось рыпнулі вароты — і з іх выйшлі карова, цялё. Потым, штурхаючыся, выскачылі чатыры чорныя авечкі. За імі павольна, як старая гуска, высунулася і гаспадыня, Найдзёніха. Самая тоўстая — мусіць, ад таго, што хворая на сэрца,— у Бабчыным Сконе кабета. Была ў белай хустцы і ў белым фартуху — прынесла сюды гэтую моду са сваёй радзімы, недзе з-пад Рэчыцы.

Разгарэлася ўжо ў печы: з коміна ўзвіўся смалісты дым.

— Дзяньдобры, свацця!

— Здароў, сват!

— Ці не хлеб будзеш сёння пячы, калі гэтак рана падпаліла? — запытаў.

— Ды сабралася,— адказала.— Можа, толькі я адна з усёй вёскі не магу ніяк ад свайго хлеба адвыкнуць. Адна пяку на ўсю акругу.

— Ну пячы. І нам з булачку хоць дай.

— Гэта як заслужыш...— пажартавала. Вясёлая, вострая на язык.

— Падганю вот і тваё быдла, дык і заслужу! А то магу і за бок шчыпнуць.

Махнула рукою. І, бачачы, што з усмешкаю пазірае, паясніла:

— Некалі, можа, і мог бы шчыпнуць. Ды толькі ты не спецыяліст на гэта быў.

— А Найдзён твой?

— І Найдзён твой ці мой такі. Вот у мяне там, дома, дабрэнныя хлопцы былі!..

— Але во ж за Найдзёна паляцела...

— Ды хто ведае, чаму за каго ляціць?!

Яна запынілася, а ён, не ведаючы, што ёй адказаць, патупаў далей.

«Пад старасць, так сказаць, дык во і зусім навучылася гаварыць па-нашаму,— падумаў.— Некалі, як толькі тут заявілася, дык не ведала, што такое «загарак», «ровар», «шклянка», «відэлец». Але і нас па-свойму навучыла: «Салонікі» — вараная картофля, «ёмка» — чапяла. Прывыклі і да другіх яе слоў: пойдам, паедам, дабрэнна, харашэнна...»

За Найдзёнамі па адзін і другі бок вуліцы зноў былі колішнія селішчы. Учарнелыя падмуроўкі, размытая дажджамі гліна, скрозь крапіва, сухадзяроўка. Здзічэлі во, з паламанымі галінамі старыя, прысадзістыя ў камлі сады.

Гаптар, як і заўсёды, пастараўся хутчэй прайсці гэтае месца. Вясковую рану.

За гэтымі старымі селішчамі адзінока стаяла цяпер невялікая, а некалі, як толькі тут стаў калгас, здавалася, вельмі прасторная — на дзве палавіны і з калідорам — даміна. Тут доўга была іхняя пачатковая школа. Сюды ён прыводзіў у першы клас сыноў — Гіполіка і Уладака.

І вось стаіць, лічы, пустая будыніна. Мала стала дзяцей у Бабчыным Сконе. Некалі былі дзве настаўніцы, потым засталася толькі адна, старая і добрая Ірына Вітальеўна, а вось нядаўна, гадоў з пяць ужо, і яе перавялі ў Прудскую васьмігодку — туды пачалі хадзіць і малыя дзеці з Бабчынага Скону.

Школа з год пуставала. А потым у ёй зрабілі склад. Праўда, толькі ў адной палавіне. Тут стаяла яго, пчалярскае, начынне: медагонка, бітоны, мяшок з цукрам, старыя і новыя вуллі, рамкі. Другая палавіна і цяпер была парожняя. У ёй праз пабітыя вокны свістаў вецер, звісала са столі і гайдалася павуцінне.

Зірнуў на школу. Нібы пачуў мелодыю старога, са снараднай гільзы, званка, дзяціны смех. Аж заплюшчыў ад гэтага ўяўлення вочы. Што гэта яму сёння ўжо здаецца! То сынаў дом, то дзеці ў школе! Кінуў позірк на шчыт. Там тырчалі дзве сінія шкляныя галоўкі, звісалі чорныя драты з аголенымі белымі канцамі — яшчэ летась у Бабчыным Сконе было электрычнае святло.

Тады, увесну, па ўсёй дзераўнянска-налібацкай лініі і ў іх выкапалі старыя, нізкія, пагнілыя ў зямлі слупы, што на скорую руку ставіліся недзе ў сярэдзіне пяцідзесятых гадоў, калі з дзераўнянскай МТС з шасці да васьмі гадзін раніцы, а потым з васьмі да дзесяці гадзін вечара ішоў слабенькі ток, свецячыся ў маленькіх лямпачках цьмяным чырвона-жаўтаватым святлом. Потым пайшоў мацнейшы ток, а пазалетась узяліся пусціць яшчэ мацнейшы, «высокага напружання», як гаварылі, дык вось летась, як толькі адтала зямля, тую старую лінію развярнулі — абарвалі тонкія драты, выкапалі старыя слупы. Замест паставілі новыя — высокія, прасмоленыя, з цэментаванымі пасынкамі, нацягнулі тоўстыя драты. Гэта ад Дзераўной да Налібак. А да Бабчынага Скону слупоў не паставілі, хоць ад янкоўскай дарогі да іх — паўтары вярсты, не больш. «Вас няма ў нашых планах»,— сказалі ім электрыкі.