Генрых Далідовіч - На новы парог

— Думайце, міленькі, думайце,— прамовіў Мар'яновіч.— Самі выбірайце, як вам жыць. Я вам толькі стаўлю дыягназ ды во назначаю лячэнне,— падаў паперку.— А лячыцца, дбаць пра сваё здароўе вы павінны самі...

У гэтую ноч Васілец і сам не мог заснуць, думаў пра тое, што сказаў яму Мар'яновіч, і чуў: Ларыса гэтаксама не спіць. Варочаецца на ложку, уздыхае, зацішваецца, але не засынае. Можа, і дарэмна ўсё ёй расказаў пра свае хваробы. Расхваляваў, растрывожыў яе. Усе гэтыя дні хадзіла вельмі ўражаная, разгубленая, нібы з адчуваннем і нейкай сваёй віны ва ўсёй гэтай гісторыі.

Цяпер, пад апоўнач, панавала цішыня. І на дварэ, дзе ўляглася мяцеліца, і тут, у пакоі. Нават гадзіннік, што цікаў і цікаў, таксама чамусьці ўцішваў ноч. А ноч сёння ўдалася без месяца, густая, цёмная.

— Ты спіш, Паўлік? — запытала Ларыса.

— Не,— прызнаўся.

— Хадзі да мяне,— папрасіла.— Я сёння не магу без цябе заснуць.

Ён адкінуў цёплую коўдру, ступіў крокі чатыры ў халаднаватай цемнаце і трапіў на Ларысін ложак. Яна ўжо чакала яго: прыпадняла коўдру. І як толькі ён лёг побач, накрыла яго, прытулілася. Цёплая, здаецца, лёгкая і вабная.

— Ну, як ты чуешся? — прашаптала. Пацалавала яго ў шчаку. Лёгка і пяшчотна. Як маці сына.

— Добра.

— Баліць патыліца?

— Крыху.

— Я, можа, яшчэ дам калінавага соку ці пустырніку? Выпі.

— Не трэба,— адказаў.— Ды я сам, калі трэба будзе, схаджу на кухню, вып'ю. Хоць, казалі ж, каб шмат не піў ні каліны, ні пустырніку.

— Ну, што ты так раптоўна заняпаў? — запытала з пяшчотаю.— Малады, шустры, бадзёры — і раптам на табе: гіпертанія!

— Якая там гіпертанія! — адказаў наўмысна з незадавальненнем, каб яна не шкадавала яго, як малога.— Звычайнае нервовае ператамленне... Пасачу крыху за сабою, пабуду больш на свежым паветры, і ўсё наладзіцца. І не трэба з гэтага выпадку рабіць трагедыю, усім усё расказваць. Трэба, каб ніхто нічога не ведаў.

— А я баюся за цябе,— прашаптала.— Ты сапраўды шмат працаваў, перасільваў сябе. І цяпер, ведаю, будзеш не менш мець работы. Ты ж заядлы да яе. Прагны.

Прамаўчаў.

— Хоць і я, відаць, у нечым вінаватая. І я псавала табе апошні час нервы...

— На тое ты і жонка...— паспрабаваў аджартавацца.— Хіба гэта сапраўдная жонка, калі не ўшчувае мужа?!

— Я больш не буду злавацца, крыўдаваць, прыдзірацца. Пастараюся не псаваць табе настрою, стварыць табе ўсе ўмовы для працы, для адпачынку. Толькі... Ну, як табе сказаць... Можа б, ты і сам змяніў свой лад жыцця...

— Як?

— Можа, папрасіся ты, каб цябе вызвалілі з дырэктарскай пасады...

— Ты сур'ёзна гэта? — здзівіўся,— Сам?

— Сам. Бо і сам ты адчуваеш: цяжка працаваць дырэктарам. Нашмат цяжэй, чым настаўнікам. Настаўнік адказвае за ўрокі, яшчэ за тое-сёе, а дырэктар адказвае за ўсё. За ўсіх дзяцей, за настаўнікаў, за навучальна-выхаваўчую работу, за ўсю гаспадарку. За ўсё перажывае, адказвае, за ўсё яму трапляе на арэхі. А ты чалавек эмацыянальны, уражлівы, ты залішне шмат чаго, важнага і дробязнага, бярэш на душу, да сэрца. Вось і гарыш. Без часу. Больш за іншых.

— Дык у мяне цяпер два шляхі: або адмовіцца ад цяжкасцей, пачэснага даручэння ці быць прыстасаванцам, не гарэць, а паціху дымець?

— Я ведаю: перайначыць сваё жыццё нялёгка. Але, можа, калі варта, дык і трэба. Ну, не будзеш дырэктарам — можа, не трапіш у дэпутаты, не будзеш сядзець у прэзідыумах, менш пачнуць называць тваё прозвішча, клікаць на ўсякія нарады, адным словам, не будзеш на вачах і на языку. Але затое будзеш спакойны. Даў свае ўрокі — і дадому. Пайшоў у лес ці на рэчку. Не трэба хадзіць на нечыя ўрокі, перанапружвацца, даваць заўвагі настаўнікам, рыхтаваць педсаветы, усякія семінары, мець процьму розных грамадскіх даручэнняў. Урэшце не трэба будзе весці вайну нерваў з нашым Сліжом. Будзеш адказваць сам за сябе, а не за ўсю школу...

— Дык што — трэба, выходзіць, не толькі акопвацца, спыняцца ў росце, касцянець, але і адступаць?

— Такая ж, Паўлік, сітуацыя... Ты ж не вінаваты. Такі твой лёс. Няхай ужо маладзейшыя, здаравейшыя больш бяруць на сябе...

— Не магу я, Ларыса, мець такую пазіцыю...

— Я ж кажу, што гэта цяжкі выбар. Я таксама не за прыстасавальніцтва, але... Я хачу, каб ты жыў, быў здаровы, каб займаўся любімай справай...

— Якая ж яна будзе любімая, мілая, калі я стану халодны, абыякавы, няшчыры?

— Я ведаю: ты мала думаеш пра сябе...— уздыхнула.— Засынаеш і думаеш пра школу... Вось табе і сумленне! Выходзіць, яно на згубу. Самому сабе. Хто яго мае меней, той больш шчаслівы. Сліж вунь іначай, чым ты, жыве. І ён не пакутуе. Наадварот, бадзёры, радасны, здаровы. Такія і ў вайну выжывалі, і пасля вайны жывуць прыпяваючы...