Генрых Далідовіч - На новы парог

Мая Сцяпанаўна пільна зірнула на яе. Нібы зазіраючы ў душу, вывучаючы: праўду кажа ці хітруе? Пасля ўсміхнулася неяк надта хітра — лічы, аднымі вачыма. З нейкаю перавагаю.

— Думала: сапсуе ўсё свята Вяртун...— Мая Сцяпанаўна перавяла гамонку на іншае.— Ён і на ўрокі, і ў поле хадзіў, і на гутарку застаўся, і выступаў са сваімі парадамі дзеля аднаго... Каб трапіць на вячэру. На вячэры спачатку мірна сядзеў, толькі ўлягаў з майстрамі да зелля. Падвесяліўся — пачаў зыркаць у той бок, дзе сядзела начальства. Я, як убачыла гэта, душою адчула: Вяртун пакажа сябе! І крыўды свае ўспомніць, і прэтэнзій насыпле! Таму наўмысна яшчэ старалася шмат спяваць, каб не змог Вяртун перахапіць ніць гамонкі. Бачу толькі: Васілец ківае Сліжу. Маўляў, завязі Вертуна дадому. Але той нібы нічога не разумее. Не толькі не спрабуе вывесці Вертуна, але яшчэ падлівае і падлівае ў таго чарку. Потым, як выйшлі ўсе на двор, падаліся да аўтобусаў, убачылі: Вяртун каля плота ляжыць. Спіць. Ясна ж: Сліж яго туды ўклаў. Наўмысна. Каб сапсаваць уражанне ад семінара. Я ж бачыла: стаяў нападалёку і з вялікім задавальненнем пасміхоўваўся ў кулак. Загадчык аблана запытаў: «Хто гэта?» Васілец збянтэжыўся, а Рыжоў тоўк яго локцем у бок, апярэдзіў: «Ды гэта іхні гаспадарнік».

— А я не бачыла ўсяго гэтага...

— Бо ты далёка ад начальства была...— усміхнулася Мая Сцяпанаўна.— Зрабіла вялікую памылку: пасаромелася падысці і па-добраму развітацца. Каб запомнілі, мелі на ўвазе... А я падышла, развіталася... І каб ты бачыла, як мне рукі ціснулі, як хацелі са мною пацалавацца...

Аж Васілец зараўн... ну, аж здзівіўся, што я такое ашаламляючае ўражанне на ўсіх зрабіла...

— Да ты і самаму святому душу забунтуеш...

— Так ужо і самаму святому! — задаволена не згадзілася госця-какетка.— Ёсць тыя, хто, можа, і ўстоіць супраць маіх чараў...

— Спакушальніца!

— Можа, і грэшна ўсё гэта, Лілька. Але ці не большы грэх жыць без такога грэху?

Лілія Іосіфаўна з недаўменнем залыпала вейкамі: жартуе ці праўду кажа гэтая маленькая прынцэса?

Вяртун назаўтра — ледзь развіднела — стаяў ужо каля кватэры, дзе апошнія кватаранцкія дні дажываў Васілец.

З хваляваннем падышоў да дзвярэй. Падняў руку, каб пастукаць, але апусціў яе. Не хапіла смеласці.

Розныя пачуцці меў Вяртун да Васільца. І паважаў, і пабойваўся, і зайздросціў, ды жадаў непрыемнасцей. У свой час Вяртун быў завучам, марыў, што пазней, калі Іван Сямёнавіч пойдзе на пенсію, стане і дырэктарам тутэйшай школы. Але Васільцова заяўленне разбурыла ўсе яго надзеі. Той, нашмат маладзейшы, лічы, сын па гадах, замяніў яго на завучаўскай пасадзе, а пасля стаў і дырэктарам. Вяртун лічыў сябе няўдачнікам у жыцці, таму і паводзіў сябе ў апошнія гады не зусім адпаведна да свайго сталага ўзросту.

Адчуў: успацеў. Выцер хустачкаю, лічы, спрэс ужо лысую галаву, далоні.

«І чаму я ўчора застаўся на тую вячэру?! — у каторы ўжо раз за сённяшняе ранне дакараў сябе.— Чаму не перамог спакусы, не пайшоў далей ад грэху — дадому?! Нешта так і цягнула застацца... А пасля, будучы нібы без памяці, абы-што вытвараў... Звольняць яшчэ, калі сам загадчык аблана ўсё бачыў! За два гады да пенсіі!»

Нарэшце асмеліўся, набраўся духу і пастукаў у дзверы. Неўзабаве пачуліся і крокі.

— Хто там? — пачуўся Васільцоў яшчэ слабы сонны голас.

— Я, Павел Мікалаевіч...— прамовіў хрыпла.

Васілец выйшаў, прыплюшчыў вочы ад яркага святла, што гарэла на гаспадаровай палавіне. Падаў руку. Вяртун хутка працягнуў сваю, паціснуў, бянтэжачыся, што яго далонь ужо зноў вільготная ад поту. Вунь Васілец, здаецца, аж з незадавальненнем адхапіў руку, правёў далонню раз-другі па сваёй майцы.

— Не спіцца вам, Міхась Рыгоравіч! — прамовіў.

— Што мне рабіць, Павел Мікалаевіч? — ціха запытаў Вяртун.— Хмара ж грозная навісла нада мною!

— А па чыёй віне? Па маёй?

— Ды во па гэтай...— костачкамі пальцаў пастукаў па высокім лбе.— Па дурной маёй... Лысай... Ненавіснай...

Крышку з хітрынкаю нагаворваў на сябе. Каб той не папікаў, каб пашкадаваў яго.

— Дык што вы хочаце ад мяне?

— Заступіцеся, Павел Мікалаевіч,— Вяртун прыклаў руку да грудзіны.— Хоць, можа, ужо і ў дзесяты раз. Памажыце старому бэйбусу. Не дайце асаромецца перад дзецьмі, унукамі! Як я ім, усім людзям, у вочы зірну, калі цяпер звольняць... А Рыжоў цяпер можа звольніць... Ён жа той раз дараваў, але папярэдзіў, што ў апошні раз...

Васілец прамаўчаў. Відаць, хацеў спачатку падакараць, але Вяртун сваёю гамонкаю збіў яго з панталыку. Каб не даць яму апамятацца, Вяртун пачаў яшчэ папракаць сам сябе: