Леанід Дранько-Майсюк - Тут

Шагал у Брусельскім музеі мінорны, нібыта супрацьлегласць і ў часе, і ў стылістыцы Брэйгелю.

Фіялетавыя постаці закаханых, узнесеныя на дах, самотна знерухомелі над будзённасцю і пачуццёвай аднастайнасцю. Яны пакінулі зямлю і не дасягнулі неба. Яны на даху — няпэўным матэрыяльным прамежку паміж зямлёй і небам. Апрача суму, у карціне жыве шчымлівае пачуццё лагоды, бо каханне не зважае на няпэўную матэрыяльнасць.

На другім палатне яркія фарбы, створаныя дзіцячай свядомасцю мастака...

У вала зялёная пыса, жоўтае тулава, ружова-фіялетавы крыж. Пасвіцца вол на чырвонай пашы. Побач дрэўцы з чырвоным і сінім лісцем і ружовы з белымі беражкамі цэбар. А ў самым куце месціцца невыразная, як пляма, жаба... Такім вось фавістычным матывам Шагал сцвярджае сваю непарыўную залежнасць ад уласнай фантазіі. З-пад вонкавай стракатасці вынікае (ізноў-такі!) сумнае прадбачанне. Хіба дарасце жаба да памераў вала, калі мастак намаляваў яе знарок невыразна, па-дзіцячы?

Жывапіс, вольны ад вучнёўскага фатаграфавання, жывапіс паэтычнай фантазіі, як строгі настаўнік, выхоўвае гледача катэгарычнай перадумовай — не мастацтва павінна быць даступным для чалавека, а чалавек мастацтву.

Мяркуючы так, лягчэй зразумець неверагоднасць вобразнасці і тэхнікі Шагала.

Тэхніку мазка Шагал запазычыў у Маціса і іншых фавістаў, рытміку — у Апалінэра. Фавістычнае пісьмо, вядома, яно не чыстае ў Шагала, а з ценем пэўнай эклектычнасці,— падпарадкавалася «віцебскай тэме» і выявілася праз самыя фантастычныя кампазіцыйныя пабудовы. Шагал першы з мастакоў XX стагоддзя зрабіў паветра пачуццёва-прадметным. Не толькі анёлы, людзі таксама могуць існаваць па-над зямлёй. З вышыні ў нечаканай перспектыве можа ўбачыцца ўвесь свет і таксама віцебскія хаткі з крывымі аканіцамі і рэштай плота...

Прадмет у Шагала амаль заўсёды зпаходзіцца на мяжы знікпення. Ён дэфармаваны, часам уяўляецца разбураным. Здаецца, праз імгненне ён ператворыцца ў безаблічную пляму. I ўсё ж прадмет існуе, захоўвае свае пачатковыя, «спадчынныя» рысы. I таму ў шагалаўскай царкве мы пазнаем царкву, у чалавеку чалавека, у кветцы кветку.

«Сляпыя» ганяць мастака, што ён свядома, іншы раз да неназпавальнасці. дэфармуе прадмет. «Відушчыя» хваляць, што Шагал ратуе прадмет ад канчатковага распаду.

Па сведчанні акадэміка Ліхачова мастацтва Шагала вырасла з глебы народнай яўрэйскай культуры, народнай беларускай культуры і рускага лубка.

Яўрэйская культура і рускі лубок у гэтым сэнсе прымаюцца, вядома, адразу, а пра ўплыў беларускай народнай культуры на мастацтва Шагала ўсё ж трэба гаварыць з пэўнымі тлумачэннямі. Больш правільна казаць пра відавочную прысутнасць беларускіх рэалій на ягоных палотнах — усе гэтыя бясконцыя платы, хаты, да якіх туляцца хлявы, вокны з аканіцамі, драбіны, па якіх можна ўзлесці на вышкі...

Гэта сапраўды беларускі краявід, у якім, аднак, не ўбачыш людзей-беларусаў.

Ваша перакладчыца Марыета ведала Шагала асабіста. Яны пазнаёміліся на курорце ў швейцарскіх Альпах. У гатэлі на першым паверсе меўся вялікі незаняты пакой. Шагал наймаў яго пад майстэрню. Ніхто з наведвальнікаў курорта не бачыў, як працуе мастак. Дзверы майстэрні былі заўсёды замкнёныя. Нават для Марыеты ўваход быў «забаронены», хоць Шагал выказваў да прыгожай бельгійкі і яе дзяцей пяшчотныя знакі ўвагі.

Паводле слоў Марыеты— Шагал вельмі непрыгожа еў. Мусіць, не карыстаўся нажом і відэльцам, а толькі лыжкай, як селянін на адной з яго карцін 1913 года.

Шагал любіў кароў. Гэтыя рахманыя істоты на ўсіх яго карцінах, прынамсі, на тых, якія Вам вядомы, заўсёды стаяць. А згодна фламандскаму назіранню каровы, якія стаяць, абяцаюць дрэннае надвор'е.

Вы ехалі ў Астэндэ, і па ўсёй Усходняй і Заходняй Фландрыі каровы на пашах стаялі. Быў дождж, і чырвоныя чарапічныя дахі ахінуліся волкай смугой. Абапал шашы з'яўляліся маленькія фермы, з мініяцюрнымі трактарамі ў дварах і роўна падзеленымі палямі — на кожную сям'ю па сем гектараў.

Стракацелі замежнымі сцягамі на сваіх дашках будкі тэлефонаў-аўтаматаў. Кожны сцяг сведчыў аб той краіне, у якую можна патэлефанаваць менавіта з гэтай будкі.

Вы неаднойчы заўважалі, што пры знаёмстве з невядомым за асноўнае прымаецца нейкая раней вядомая прыватнасць. Пазней, калі з'яўляюцца непасрэдныя ўражанні, той прыватнасці адводзіцца больш сціплая роля. Але напачатку толькі яна валодае Вашымі пачуццямі. I ўлада гэтая вельмі трывалая.

У Вас спытаюць: «Што Вы ведаеце пра Парыж?» I хоць Вы ні разу не былі ў Парыжы і ніколі спецыяльна не вывучалі яго, але пэўны час будзеце расказваць пра вежу Эйфеля і Манмартр. Чаму? Таму што Вамі якраз і кіруе ўлада гэтай раней вядомай прыватнасці.