Аляксей Карпюк - Вершалінскі рай

Яго цэркаўка атрымалася няўклюднай, цяпер Альяш улічыў і гэта — наняў самых лепшых майстроў.

I вось зацюкалі тапары, зашоргалі пілы, застукалі жалезныя молаты па клінках, якімі калолі граніт на фундамент, і пранізліва зазвэнгала жалеза, з якога на самай макаўцы ўзгорка скляпалі каркас пад ветраны млын...

Мабыць, даўно на Прынёманшчыне ў вёсках не будавалі нічога ў такім тэмпе і не раслі будынкі, не з'яўляліся калодзежы з такім размахам, не цікавіліся будоўляй гэтак масы люду, не транжырылі попусту сілы, матэрыял ды свой талент — слонімскія пільшчыкі, беластоцкія цесляры, ваўкавыскія бляхары ды каменшчыкі са старажытнага Крэва...

Дзень за днём рос новы пасёлак. Мужчыны з навакольных вёсак тлумам сыходзіліся глядзець на работы іншых майстроў, бы на якое дзіва! Прыбег аднаго разу ў Грыбоўшчыну падзівіцца і я з братам.

Страшаўцы, з якімі мы прыбеглі на пагорак, ужо бытта забыліся для чаго ўсё гэта будзе служыць — іх захапляла майстэрства ды пафас будаўніцтва. Дзядзькі прыглядаліся, разглядвалі ліштву з узорамі, якой цеслі ашалёўвалі вуглы, і аканіцы, ды ганачкі, ківалі галовамі, цокалі языкамі ды хвалілі:

— Цюк-цюк і — гатово, от, хале-ера!.. Не кожная табе баба вышчыкне такі ўзор з паперы і ножніцамі, як яны, ліхо на іх, выцяшуць сакерай!

— А кавалі унь там, паглядзі,— голку табе выстукае молатам па накавальні!

— Фахо-овец!..

— Пайшлі прускі мур паглядзім!.. Пазбаўленая натураль-ных перашкод, адкрытая і даступная для ўсіх плоская раўніна, Прынёманшчына, каго толькі не перацярпела. За адно чатыр-наццатае стагоддзе крыжаносцы палілі Ваўкавыск восем разоў, за кожным разам дачыста забіралі ў навакольных вёсках быдла, коней, а мужчын вывозілі ў Прусію. Людзі ўцякалі потым з няволі, прыносілі новыя словы, звычкі.

Такім самым шляхам пранік да нас нямецкі стыль будаўніцтва, і цяпер я да яго меў магчымасць прыгледзецца зблізку. На фундамент мацавалі крыж-накрыж, а тады — папярок сасновыя бэлькі ды закладвалі між імі на вапне цэглу.

Прускім мурам я быў нават расчараваны. Бы воск у пчалінай рамцы тырчала цэгла ў ім. Здавалася — штурхні добра кулаком у такую сцяну і выдавіш яе!

Найбольш выстойвалі нашы мужчыны ля крэўскіх каменячосаў.

Славутую на ўсю Еўропу крэпасць у свой час будавала не адно пакаленне беларусаў. Ад яе недзе там, на далёкай Смаргоншчыне, засталася толькі замшэлая, вышчарбленая каменная сцяна, а па вёсках Прынёманшчыны праклён: «Каб цябе павялі ў Крэва камні біць!»

I вось перад страшаўцамі — два нашчадкі тых катарж-нікаў. Аднак на заморкаў яны зусім не выглядалі.

Хлопцы толькі што развалілі стопудовы валун на дзве палавінкі. Яны не без здавальнення правялі рукой па яго шарахаватых, з агністымі іскрынкамі кварца, шнітах ды толькі тады сталі са страшаўцамі закурваць. Здаровыя маладыя хлопцы загарэлымі па локці, прыпудранымі каменнай мукой рукамі круцілі з газеты цыгаркі, а вачыма ўжо выбіралі валун другі. Па ўсім было відаць — ім прыемна адчуваць сваю сілу, яны аж гараць да сваёй работы, якая пружыніць цела ды пры-носіць такую ап'яняючую мускульную радасць, што прымушае забываць аб усім на свеце.

Салвесь дапытваўся ў дзецюка:

— Гэта ж — граніт! Ён цвёрды, як жалезны, а ў цябе, халера, трэснуў, бы асінавае палено! Агнём накаляеш, каб трэснуў, ці што другое яму робіш, прызнайса!

З хлапечай бянтэжлівасцю дзівіўся і я:

— Гляньце, дзядзьку Салвесь, дзеравянымі клінкамі колюць! Хібо дзераво бярэ камень?

Вышэйшы ўспатнелы каменячос ссунуў замусоленую кепачку набакір і ўсміхнуўся, паказаўшы нам мокрыя ды белыя зубы, якімі смела можна было адшчыкваць дрот.

У такіх жа, пасечаных асколкам граніта, нагавіцах і абвязаных анучамі ступаках успатнелы ніжэйшы ростам хлапец пачаў тлумачыць нам, бытта апраўдвацца:

— Я, дзядзьку, вады падліваю! Клінок набухае і рве камень! Шчэ як ірве!

— Це халера! — з недаверам ківалі мужыкі галовамі зноў.

— Трэ толькі не ленавацца, і выдзяўбці добрую ямку для кліна ды не шкадаваць вады! — даваў парады разахвочаны «фаховец», як у нас называлі спецыялістаў.

— I колькі Альяш дае вам за такую работу? — не адставаў Салвесь.

— Як удасца вырваць! — неахвотна прызнаўся ніжэй-шы.— Ваш Альяш — жмінда, якіх свет не бачыў! Мы з ім не цырымонімса! Прыме ў нас расколатыя камні, вапнай адзначыць, то мы паводзім, паводзім па полі, вапну адзін за гэты час змые, падвядзём да горбы з другога боку, і стары другі раз прыме! Калі тры разы так з адной горбай скамбінуеш, то і па пятнаццаць злотых у дзень выйдзе!..